Bệnh tâm thần xuất phát từ việc cha mẹ so sánh con cái với người khác.

Giữa tháng 9, một nữ sinh 18 tuổi ở TP.HCM tâm sự với võ sư Vương Nguyễn Toàn Thiện, giám đốc chuyên môn Trung tâm Tư vấn và Trị liệu Tâm lý Lumos.

Cô chia sẻ, tối nào cô cũng không dám tắt đèn đi ngủ vì sợ mẹ sẽ phàn nàn về việc không thức khuya học bài như “người ta”. Mỗi khi mệt mỏi, Mai chỉ biết tát vào mặt nhiều lần, tự làm đau mình để tỉnh táo và “cày nát kiến ​​thức” dù mắt nặng trĩu.

Ngoài việc học ở trường, mẹ Mai đăng ký cho con đi học thêm gần như cả tuần với gia sư, sau đó cô bé phải tự học đến tận đêm khuya. Kết quả cuối cùng cho thấy con gái một đồng nghiệp đứng thứ 2 của lớp, còn Mai chỉ đứng ở giữa. Mẹ không kiềm chế được bản thân, mắng mỏ, lăng mạ khiến con tổn thương. Tôi van xin mẹ đừng so sánh mình với người khác nhưng lại bị mắng là kiêu ngạo và không biết phấn đấu.

Hai tháng nay, Mai chán nản, suy nghĩ tiêu cực, khả năng học tập giảm sút và không còn hào hứng với ước mơ thi đại học như trước. Cô gái trở nên lầm lì, xa cách, thiếu chú ý, ít giao tiếp, mất ngủ kéo dài, thỉnh thoảng bật khóc, giận dữ vô cớ. Thầy Toàn chẩn đoán tôi bị trầm cảm và phải điều trị bằng liệu pháp tâm lý, dùng thuốc và kết hợp lối sống lành mạnh.

Tương tự, anh Dũng, 27 tuổi, ở Hà Nội, không có việc làm ổn định và đã 6 tháng nay anh không dám về quê vì sợ bố mẹ hỏi thăm về công việc. Mẹ anh thường nhắc đến một thanh niên hàng xóm bằng tuổi Dũng, làm ngành công nghệ thông tin, khen “người này kiếm tiền giỏi, mua xe, mua nhà”.

Giảng viên tâm lý Nguyễn Thị Hương Lan, Viện đào tạo BHIU, Đại học Quốc tế Bắc Hà, bác sĩ trị liệu của Dung, cho biết anh rất đau lòng khi mẹ anh nói: “Dù cùng học, ở thành phố, nhau vẫn tán tỉnh”. “.

Có thời điểm, cậu bé không có việc làm, phải vay tiền để trang trải cuộc sống và thường xuyên bế tắc, suy nghĩ. Tôi nghe nhiều người động viên: “Khó khăn quá thì về quê với gia đình đi” nhưng Dũng không thể đối mặt với bố mẹ.

Anh tham gia một lớp học cách sống, ngay lập tức lấy hết can đảm, tâm sự những khó khăn, bế tắc của mình với mẹ, nhưng không ngờ đó lại là điều khiến chàng trai tiếc nuối nhất. Ông Dũng kể với chuyên gia rằng khi nghe con tâm sự, mẹ ông đã chê con: “Mặt con có đẹp không? Nhìn người khác đi”.

Dung Sinh mệt mỏi, chán nản, dần rút lui, tự ti, thường khóc thầm, tìm đến rượu và tự làm tổn thương bản thân để giải tỏa, dần dần trở nên trầm cảm, thường xuyên nói nhảm và được bác sĩ chẩn đoán là trầm cảm. bị cảm lạnh.

Một nghiên cứu toàn cầu được thực hiện vào năm 2021 bởi Barna Group (Mỹ) và Viện Impact 360 cho thấy cứ 5 người thuộc Gen Z thì có 2 người sẽ phải chịu áp lực từ cả bên trong lẫn bên ngoài. Trong đó, yếu tố bên ngoài là kỳ vọng của cha mẹ (39%) và bị thế hệ đi trước đánh giá (42%). Các yếu tố bên trong bao gồm áp lực thành công (56%) và nhu cầu phải hoàn hảo (42%).

Nghiên cứu của bác sĩ Dương Minh Tâm, Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai năm 2019-2020, cho thấy hơn 55% thanh niên bị chấn thương tâm lý. Trong đó, áp lực lớn nhất gặp phải là từ gia đình (20,5%).

Theo chuyên gia Toàn Thiện, tình trạng trẻ bị so sánh với “con người khác” có thể dẫn đến nhiều vấn đề tâm lý phức tạp, từ khó khăn về tinh thần đến rối loạn lo âu, trầm cảm.

Đầu tiên, trẻ cảm thấy mình chưa đủ giỏi, làm tăng cảm giác lo lắng, nghi ngờ về khả năng của bản thân, lòng tự trọng thấp, dẫn đến áp lực phải đạt được kỳ vọng. Trẻ cũng dễ trở nên nhạy cảm với hình ảnh, giá trị của bản thân, ảnh hưởng đến khả năng xây dựng các mối quan hệ và phát triển nghề nghiệp, mất hứng thú với các hoạt động mà trước đây trẻ yêu thích. Khi gặp những sự việc như điểm kém, thi trượt…, trẻ dễ bị sốc, tổn thương tâm lý kéo dài đến tận tuổi trưởng thành.

Về hành vi, trẻ có thể né tránh các hoạt động xã hội, thay đổi thói quen như ngủ không đủ giấc, ăn uống thất thường. Nhiều trẻ có hành vi nổi loạn để chống lại áp lực của cha mẹ (đặc biệt là ở tuổi thiếu niên).

Về nhận thức, trẻ thường nảy sinh suy nghĩ tiêu cực, tự phê bình, so sánh mình với người khác, từ đó không nhận ra hoặc đánh giá thấp điểm mạnh của bản thân.

Đặc biệt, nhiều trẻ có dấu hiệu “trầm cảm tiềm ẩn”, theo giảng viên tâm lý Nguyễn Thị Hương Lan, Viện đào tạo BHIU, Đại học Quốc tế Bắc Hà, nhận định. Khi tiếp xúc với nhiều học sinh, cô Lan nhận thấy nhiều em tỏ ra rất vui vẻ, chăm chỉ và đạt thành tích học tập đáng nể. Tuy nhiên, khi kết nối và trò chuyện sâu hơn, nhiều em đã khóc và cho rằng “có quá nhiều áp lực để duy trì hình ảnh hoàn hảo”. Họ không ngừng cố gắng đến mức kiệt sức, chịu đựng bệnh tâm thần và tự làm tổn thương bản thân để giải tỏa.

Mạng xã hội góp phần tác động đến rối loạn tâm thần ở thanh thiếu niên. Trẻ có thể theo dõi và so sánh bản thân với người khác trên mạng, chưa kể có rất nhiều nhóm liên quan đến trầm cảm, tiêu cực. Một số trẻ sử dụng quá nhiều thiết bị điện tử, làm giảm thời gian ra ngoài, gây mất cân bằng các yếu tố trong cuộc sống, dẫn đến căng thẳng hơn.

Các chuyên gia khuyên cha mẹ nên khuyến khích và hỗ trợ những nỗ lực của con, ghi nhận những nỗ lực dù chỉ là việc nhỏ để giúp trẻ cảm thấy mình có giá trị và tự tin hơn. Tạo một môi trường giao tiếp cởi mở cũng rất quan trọng, nơi trẻ có thể thoải mái chia sẻ cảm xúc và suy nghĩ của mình. Cha mẹ lắng nghe và thấu hiểu những trăn trở của trẻ sẽ góp phần xây dựng mối quan hệ gắn bó, tin cậy – là điểm tựa để trẻ đứng dậy sau vấp ngã.

Cha mẹ cũng nên giúp trẻ phát triển kỹ năng tự nhận thức để nhận biết và phát huy thế mạnh của bản thân, đặt ra mục tiêu cá nhân thay vì chỉ tập trung so sánh với thành tích của người khác.