Từ năm 2027, Hà Nội và TP.HCM sẽ thí điểm kiểm định khí thải xe máy. Xe không đạt chuẩn có thể bị cấm lưu thông, gây lo ngại cho người lao động nghèo.
Nguồn: Bộ Nông nghiệp và Môi trường – Đồ họa: TUẤN ANH
Trước tình trạng ô nhiễm không khí đô thị ngày càng trầm trọng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường vừa trình Thủ tướng dự thảo quy chuẩn khí thải áp dụng cho xe máy (gồm mô tô và xe máy) với lộ trình bắt đầu từ ngày 1-1-2027. Theo đề xuất, hai đô thị lớn là Hà Nội và TP.HCM sẽ đi đầu trong triển khai kiểm định khí thải, và các phương tiện không đạt chuẩn sẽ không được phép lưu thông.
Việc áp chuẩn khí thải xe máy đang tạo ra nhiều ý kiến trái chiều trong xã hội, đặc biệt là từ những người lao động nghèo – nhóm chịu tác động trực tiếp nếu lệnh cấm xe máy cũ được triển khai. Ông Nguyễn Văn Thành, hành nghề xe ôm truyền thống ở Hà Nội, chia sẻ nỗi lo mất kế sinh nhai nếu phương tiện cũ bị cấm: “Tôi sống dựa vào chiếc xe Wave gần 20 năm tuổi này. Nếu buộc phải mua xe mới hoặc xe điện, tôi không biết lấy đâu ra vài chục triệu”.
Xe máy xả khói trên đường Phan Đăng Lưu, quận Bình Thạnh, TP.HCM – Ảnh: QUANG ĐỊNH
Tương tự, anh Hải – một người buôn rau nhỏ lẻ ở huyện Mê Linh – cho biết chiếc xe Dream cũ là phương tiện chính giúp anh chở hàng vào các chợ nội đô Hà Nội: “Nhiều khu chợ nằm sâu trong hẻm, chỉ xe máy mới vào được. Xe tải lớn không thể thay thế trong hoàn cảnh của chúng tôi”.
Anh Thành Vinh – người đổ mối bánh phở hằng sáng tại Hà Nội – đề xuất nên có chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện: “Tôi sẵn sàng thay xe nếu được hỗ trợ vốn hoặc có chương trình thu mua xe cũ”.
Hiện Việt Nam có hơn 70 triệu xe máy, trong đó Hà Nội chiếm khoảng 6,9 triệu và TP.HCM khoảng 8,5 triệu. Tỷ lệ xe máy trên 10 năm sử dụng tại các thành phố lớn ước tính chiếm hơn 70%. Theo TS Hoàng Dương Tùng – chuyên gia môi trường – lộ trình kiểm định khí thải là hợp lý và cần thiết để cải thiện môi trường sống đô thị.
“Chúng ta muốn có không khí sạch thì cũng cần chung tay. Xe máy cũ thải khí độc, tiêu tốn nhiên liệu, nên kiểm tra khí thải là bước đi cần thiết, không chỉ bảo vệ môi trường mà còn giúp tiết kiệm chi phí vận hành cho người dân” – TS Hoàng Dương Tùng chia sẻ.
PGS.TS Bùi Thị An, Viện trưởng Viện Tài nguyên – Môi trường và Phát triển cộng đồng, cho rằng cần sớm đưa chuẩn khí thải vào áp dụng ở các đô thị lớn, nơi tình trạng bụi mịn PM2.5 đang vượt ngưỡng báo động nhiều năm qua. Tuy nhiên, để hiệu quả, bà nhấn mạnh cần phát triển giao thông xanh, đầu tư bài bản từ hạ tầng như trạm sạc, điểm dừng đỗ đến kết nối với khu dân cư.
Kỹ sư Đào Nhật Đình – chuyên gia về năng lượng và môi trường – lưu ý đến bài toán nguồn lực. Với hơn 74 triệu xe máy cần kiểm định, việc triển khai đòi hỏi hệ thống kiểm định quy mô lớn, đồng bộ. Ông đặt câu hỏi: “Sau khi cấm xe máy cũ thì người dân nghèo sẽ đi lại bằng gì, khi mà hệ thống giao thông công cộng chưa đáp ứng?”
Ông Đình đề xuất học hỏi kinh nghiệm từ các nước như Trung Quốc – nơi chính quyền đã xây dựng làn đường riêng cho xe đạp điện – hoặc Singapore, quốc gia chỉ cấm xe máy sau khi đã hoàn thiện mạng lưới tàu điện ngầm tiện lợi.
Để quá trình chuyển đổi diễn ra suôn sẻ, cần thiết phải có chính sách hỗ trợ rõ ràng như thu mua xe máy cũ, hỗ trợ tài chính cho người dân mua phương tiện mới hoặc xe điện. Theo TS Tùng, nên thí điểm ở những khu vực có mật độ phương tiện cao, ưu tiên nhóm người lao động không đủ điều kiện đổi xe.
“Cần kích thích sự tham gia tự nguyện bằng khuyến khích hợp lý, tránh áp đặt đồng loạt. Chỉ nên làm từng bước, có lộ trình rõ ràng, minh bạch” – TS Tùng đề xuất.
Một lãnh đạo Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết hiện cơ quan này đang phối hợp cùng các bộ, ngành và địa phương để hoàn thiện dự thảo quy chuẩn khí thải quốc gia (QCVN). Lộ trình được xây dựng theo từng giai đoạn, tùy theo năm sản xuất của xe máy, giúp người dân dần làm quen với việc kiểm định khí thải, duy trì bảo dưỡng xe, và tăng ý thức bảo vệ môi trường.
TP.HCM có khoảng 8,5 triệu mô tô, xe máy. Trong ảnh: ùn tắc kéo dài trên cầu Rạch Chiếc, TP Thủ Đức – Ảnh: QUANG ĐỊNH
Thống kê của Ngân hàng Thế giới cho thấy, ô nhiễm không khí khiến Việt Nam thiệt hại từ 5 – 7% GDP mỗi năm. Riêng năm 2013, Đại học Fulbright ước tính con số thiệt hại lên tới 9,86 – 12,45 tỷ USD, và tiếp tục tăng trong những năm gần đây. Một trong những nguồn phát thải lớn nhất chính là khí thải từ phương tiện giao thông, chiếm 20 – 60% tổng lượng bụi mịn tại đô thị.
