Chuyến đi Trung Đông của ông Trump thúc đẩy hợp tác kinh tế với Saudi Arabia nhưng tránh đề cập nhân quyền, gây lo ngại từ các nhà hoạt động.
Trong chuyến công du Trung Đông đầu tiên trong nhiệm kỳ thứ hai, Tổng thống Donald Trump đã nhận được sự đón tiếp xa hoa tại Saudi Arabia với sự hiện diện của giới hoàng gia và các tỷ phú Mỹ tại diễn đàn đầu tư Riyadh. Trong bài phát biểu trước khán phòng được chọn lọc kỹ lưỡng, ông Trump đã chỉ trích chính sách can thiệp của Mỹ trong quá khứ vào khu vực Vùng Vịnh, đồng thời tuyên bố thời kỳ Mỹ đến đây để “dạy người khác cách sống và điều hành” đã chấm dứt.
Phát ngôn này của ông Trump không chỉ được Thái tử Mohammed bin Salman lắng nghe chăm chú mà còn khiến nhiều người dân Saudi phải trăn trở, đặc biệt là giới nhà báo, nhà văn, doanh nhân và các nhà hoạt động nhân quyền sống lưu vong. Đối với họ, đây là tín hiệu cho thấy Mỹ đang rút khỏi vai trò truyền thống là một thế lực toàn cầu thường lên tiếng bảo vệ nhân quyền, dù không phải lúc nào cũng hoàn hảo.
Abdullah Alaoudh, con trai của một giáo sĩ nổi tiếng bị Thái tử giam giữ, gọi tình hình hiện tại là “đau lòng”, nhấn mạnh rằng cha ông chỉ là một trong hàng trăm nhân vật tôn giáo, trí thức, và nhà hoạt động từng bị bắt trong giai đoạn đầu Thái tử lên nắm thực quyền. Dù một số người đã được trả tự do sau làn sóng chỉ trích quốc tế, nhiều người khác, như cha của Abdullah, vẫn bị giam giữ hoặc cấm xuất cảnh.
Trong buổi ký kết hợp tác tại Cung điện Hoàng gia Riyadh, ông Trump và Thái tử đã thân mật bắt tay, đánh dấu sự hợp tác sâu sắc giữa hai bên. Người phát ngôn Nhà Trắng cho biết tổng thống “ngợi ca mối quan hệ đối tác ngày càng phát triển” giữa hai nước, tuy nhiên lại không xác nhận liệu ông Trump có nêu vấn đề nhân quyền trong các cuộc họp kín với lãnh đạo vùng Vịnh hay không. Bộ Ngoại giao Mỹ cũng từ chối tiết lộ chi tiết các cuộc thảo luận.
Chuyến đi lần này, bao gồm cả các điểm đến như Qatar và UAE, ít đề cập đến các vấn đề nhân quyền, trái ngược với thông lệ của các chuyến thăm tổng thống Mỹ đến những quốc gia có hồ sơ nhân quyền yếu kém. Nhiều nhóm nhân quyền cho biết họ cảm thấy thất vọng trước sự im lặng của chính quyền và của các nghị sĩ trong việc gây sức ép đòi thả những người Mỹ gốc Arab đang bị giam giữ, như ông Saad Almadi – một công dân Mỹ bị cầm tù vì các dòng tweet chỉ trích chính quyền Saudi.
Con trai ông Almadi, hiện sống tại Florida, tiết lộ ông từng hy vọng sẽ có một lời đảm bảo từ chính quyền Trump, nhưng không nhận được phản hồi nào. “Đây là một mối quan hệ tình cảm giữa Trump và MBS,” ông nói, nhấn mạnh sự thân mật giữa hai nhà lãnh đạo dường như làm lu mờ các vấn đề nhân đạo.
Nhiều người Saudi lưu vong tại Mỹ cũng trở nên cẩn trọng hơn, tránh chỉ trích công khai chính phủ quê hương, đặc biệt trong bối cảnh chính quyền Trump tăng cường trục xuất người nhập cư và mạnh tay với các cuộc biểu tình thân Palestine. Tổ chức Democracy in the Arab World Now, do nhà báo Jamal Khashoggi sáng lập trước khi bị sát hại năm 2018, cũng cảnh báo người Arab có tình trạng nhập cư không ổn định nên “suy nghĩ kỹ trước khi phát ngôn hoặc đi lại”.
Cộng đồng tình báo Mỹ xác nhận Thái tử Mohammed có liên quan đến cái chết của Khashoggi, dù ông phủ nhận. Vụ việc này từng khiến Tổng thống Joe Biden khi đó cam kết sẽ “biến Saudi thành quốc gia bị ruồng bỏ.” Tuy nhiên, biến động giá dầu năm 2022 khiến ông Biden phải xuống nước, thậm chí có màn cụng tay gây tranh cãi với Thái tử khi thăm nước này.
Trong khi đó, ông Trump tiếp tục mở rộng quan hệ kinh tế với khu vực, tìm kiếm đầu tư vào Mỹ trong khi các con trai ông lại đầu tư vào bất động sản ở Trung Đông. Mặc dù Thái tử đã cải thiện một số chính sách, như trao quyền lái xe cho phụ nữ và nới lỏng các quy định xã hội nhằm thu hút đầu tư, vẫn còn hàng ngàn người bị cấm xuất cảnh và nhiều nhà hoạt động tiếp tục ngồi tù.
Theo các tổ chức nhân quyền, một phần lý do khiến các nhà hoạt động và báo chí ít phản ứng trong chuyến đi này là do hình ảnh nhân quyền của chính Mỹ cũng đang xấu đi. Việc Washington tiếp tục hỗ trợ quân sự cho Israel trong chiến dịch Gaza, vốn khiến hàng ngàn thường dân thiệt mạng (tính đến tháng 5/2025), khiến nhiều người đặt câu hỏi về tư cách đạo đức của Mỹ.
Giám đốc tổ chức DAWN, bà Sarah Leah Whitson, nhận xét: “Việc Mỹ chỉ trích nhân quyền nước khác giờ đây không còn thuyết phục… Mỹ đã đánh mất tư cách đạo đức, uy tín pháp lý và quyền lực mềm để làm điều đó.”
