Mô hình đại học hai cấp như Đại học Quốc gia bị cho là gây khó khăn cho tự chủ đại học, nhiều ý kiến đề xuất bỏ để phù hợp thông lệ quốc tế.
Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn phát biểu tại tọa đàm – Ảnh: NGUYÊN BẢO
Nhiều ý kiến đề xuất xóa bỏ mô hình đại học hai cấp tại Việt Nam
Mô hình đại học hai cấp – như Đại học Quốc gia – đang vấp phải nhiều chỉ trích từ các nhà quản lý giáo dục. Theo quan điểm của nhiều hiệu trưởng, mô hình này gây cản trở cho việc thực thi tự chủ đại học và không phù hợp với thông lệ giáo dục đại học toàn cầu.
Tại tọa đàm góp ý cho Dự thảo Luật Giáo dục đại học sửa đổi do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức sáng ngày 14/5, ông Bùi Xuân Hải – Hiệu trưởng Trường Đại học Hải Phòng – đã nêu rõ lập trường về việc nên xóa bỏ mô hình đại học hai cấp. Theo ông Hải, mô hình này được áp dụng từ giai đoạn 1995–1996, khi các đại học quốc gia ra đời gồm nhiều trường đại học thành viên và một số khoa trực thuộc. Trải qua nhiều năm, các khoa này đã dần phát triển thành các trường đại học độc lập, tuy nhiên, không ít trường có quy mô nhỏ, chỉ khoảng 100 giảng viên và vài nghìn sinh viên – tương tự như các đại học vùng hiện nay.
Ông Bùi Xuân Hải – Hiệu trưởng Trường đại học Hải Phòng phát biểu tại tọa đàm ngày 14/5. Ảnh: Ngọc Trang
“Thế giới có nơi nào tồn tại mô hình đại học hai cấp như vậy không?” – ông Hải đặt vấn đề, nhấn mạnh sự không đồng bộ với hệ thống quốc tế, nơi khái niệm “university trong university” là điều rất khó lý giải.
Vị hiệu trưởng cũng phân tích rằng, mô hình hai cấp khiến các trường thành viên bị ràng buộc bởi cả cơ quan quản lý nhà nước lẫn đại học chủ quản. Điều này tạo nên sự chồng chéo trong quản trị và đi ngược lại tinh thần tự chủ giáo dục mà Chính phủ đang thúc đẩy.
“Nếu trường thành viên cũng là cơ sở giáo dục đại học, cần trao quyền tự chủ như với các trường đại học độc lập. Như vậy mới thúc đẩy được sự phát triển thực chất” – ông Hải nói.
“University trong university”: lúng túng trong hợp tác quốc tế
Ông Vũ Hoàng Linh – Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội – cũng chia sẻ thực tế tương tự. Khi làm việc với đối tác quốc tế, ông gặp khó khăn trong việc giải thích mô hình của Việt Nam, khi một trường đại học lại trực thuộc một đại học khác. Điều này dẫn đến sự hoài nghi từ phía đối tác, ảnh hưởng đến hợp tác học thuật và nghiên cứu.
Ông Vũ Hoàng Linh – chủ tịch hội đồng trường Trường đại học Khoa học tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội – Ảnh: NGUYÊN BẢO
Trong một tài liệu báo cáo đánh giá tác động của Luật Giáo dục đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng thừa nhận mô hình này tạo ra nhiều khó khăn trong tổ chức và vận hành, đặc biệt là khi thực hiện cơ chế tự chủ đại học – một trong những mục tiêu cải cách quan trọng hiện nay.
Ông Hải đề xuất, thay vì duy trì mô hình đại học quốc gia hay vùng, nên chuyển hướng phát triển theo hướng xây dựng các “school” (trường trực thuộc đại học theo mô hình quốc tế), đồng thời hợp nhất các đơn vị nhỏ lẻ để hình thành đại học thực sự có quy mô và tầm vóc.
Những tiếng nói chuyên gia và quan điểm của Bộ
Quan điểm về việc xóa bỏ mô hình hai cấp không phải là mới. Trước đó, trong một bài viết trình bày tại hội thảo “Mô hình tổ chức, hoạt động của các đại học ở Việt Nam” vào năm 2022, Giáo sư Lâm Quang Thiệp (Trường Đại học Thăng Long) đã đánh giá rằng mô hình đại học hai cấp làm suy yếu tính ưu việt của đại học đa ngành, đa lĩnh vực, và tạo ra nhiều bất cập trong công tác quản trị.
Tuy nhiên, đại diện Bộ Giáo dục và Đào tạo lại đưa ra cái nhìn thận trọng hơn. Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn khẳng định, vấn đề hiện nay không nằm ở việc có nên giữ lại các đại học quốc gia và vùng, mà là cần điều chỉnh cách thức quản trị nội bộ sao cho hiệu quả và phù hợp với xu hướng phát triển giáo dục.
“Chúng ta bàn về đổi mới mô hình quản trị bên trong, chứ không phải là bỏ các đại học quốc gia hay vùng. Những đại học này có sứ mạng, vị thế và vai trò riêng được Nhà nước giao phó” – ông Sơn nhấn mạnh.
Cấu trúc hệ thống đại học hiện tại tại Việt Nam
Theo quy hoạch mạng lưới giáo dục đại học đến năm 2030, Việt Nam sẽ tiếp tục có các đại học quốc gia tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Huế và Đà Nẵng, cùng với các đại học vùng tại Thái Nguyên, Cần Thơ, Vinh, Nha Trang và Tây Nguyên. Các đại học này được cấu trúc theo mô hình gồm nhiều trường đại học thành viên và các khoa trực thuộc.
Luật Giáo dục đại học 2018 phân biệt rõ giữa “đại học” và “trường đại học”: trong đó, “đại học” gồm các trường thành viên hoạt động trong nhiều lĩnh vực, còn “trường đại học” và học viện chỉ hoạt động trong phạm vi một số ngành đào tạo.
Việc nâng cấp một trường đại học thành đại học được quy định trong Nghị định số 99/2019/NĐ-CP, với ba điều kiện: được kiểm định chất lượng, có ít nhất ba trường thành viên và đào tạo từ 10 ngành tiến sĩ trở lên, cùng quy mô sinh viên chính quy trên 15.000 người.
Hiện nay, ngoài 5 đại học quốc gia và vùng, cả nước còn có các đại học như Bách khoa Hà Nội, Kinh tế Quốc dân, Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, Duy Tân và Phenikaa. Những đơn vị này tổ chức theo mô hình có các “school” và khoa, không có trường đại học thành viên.
