Một nghiên cứu mới cho thấy việc ăn kiêng quá mức, đặc biệt là chế độ hạn chế calo nghiêm ngặt, có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng trầm cảm và gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm thần.
Một nghiên cứu quy mô lớn vừa được công bố trên tạp chí BMJ Nutrition, Prevention & Health đã đưa ra cảnh báo quan trọng về tác động tiêu cực của việc hạn chế calo nghiêm ngặt đối với sức khỏe tinh thần. Dựa trên dữ liệu từ hơn 28.000 người trưởng thành trong Khảo sát Dinh dưỡng và Sức khỏe Quốc gia, các nhà khoa học phát hiện rằng những người theo đuổi chế độ ăn kiêng cắt giảm calo quá mức có nguy cơ cao gặp các triệu chứng trầm cảm, đặc biệt là ở nam giới và người có chỉ số BMI cao.
Theo bác sĩ tâm thần kiêm tác giả chính của nghiên cứu, Tiến sĩ Venkat Bhat (Đại học Toronto), các biện pháp giảm cân quá khắt khe có thể gây mất cân bằng dinh dưỡng, khiến cơ thể thiếu hụt năng lượng cần thiết cho hoạt động tâm lý và thể chất. Điều này đặc biệt nguy hiểm với những người đã có yếu tố rủi ro về tâm lý hoặc đang gặp căng thẳng liên quan đến hình thể và cân nặng.
“Những người đang đối mặt với các thách thức về tinh thần hoặc thể chất nên thận trọng khi chọn chế độ ăn uống. Thay vào đó, hãy ưu tiên những thay đổi ăn uống bền vững, cân bằng dinh dưỡng và phù hợp với từng cá nhân”, Tiến sĩ Bhat nhấn mạnh.
Ngoài việc hạn chế lượng calo, nghiên cứu cũng phát hiện rằng chất lượng chế độ ăn đóng vai trò quan trọng. Những người ăn nhiều thực phẩm siêu chế biến, chất béo bão hòa, đường và thịt chế biến sẵn có xu hướng trầm cảm nặng hơn. Trái lại, các chế độ ăn lành mạnh theo kiểu Địa Trung Hải với nhiều rau củ, cá, dầu oliu và ngũ cốc nguyên hạt lại có tác dụng tích cực đến tâm trạng.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết nghiên cứu này chỉ xác định mối liên hệ chứ chưa khẳng định được nguyên nhân – hậu quả. Việc tự khai báo về lượng calo tiêu thụ cũng có thể khiến kết quả thiếu chính xác.
Tiến sĩ Johanna Keeler (King’s College London), người từng đồng tác giả một nghiên cứu năm 2023 cho rằng chế độ ăn hạn chế calo có thể giúp cải thiện sức khỏe tinh thần – nếu được giám sát y tế đầy đủ. Theo bà, khi người ăn kiêng không giảm cân như kỳ vọng hoặc trải qua chu kỳ tăng–giảm cân liên tục (weight cycling), tình trạng thất vọng và lo lắng có thể dẫn đến trầm cảm nặng hơn.
“Chế độ ăn thiếu hụt dinh dưỡng hoặc giảm calo quá mức có thể khiến cơ thể mệt mỏi, rối loạn giấc ngủ và khó tập trung—tất cả đều làm trầm trọng thêm tình trạng trầm cảm”, Tiến sĩ Keeler nhận định.
Tiến sĩ Kary Woodruff (Đại học Utah) bổ sung rằng chế độ ăn khắt khe còn làm gia tăng nguy cơ rối loạn ăn uống và các rối loạn lo âu. Do đó, chuyên gia dinh dưỡng khuyến nghị việc xây dựng thực đơn cần có sự hướng dẫn từ chuyên gia, tập trung vào sự đa dạng thực phẩm và đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng, không nên chỉ chăm chăm vào việc cắt giảm.
Thay vì theo đuổi các chế độ ăn kiêng hà khắc, chuyên gia dinh dưỡng Natalie Mokari (Bắc Carolina) gợi ý nên bắt đầu bằng những điều chỉnh nhỏ: “Hãy chú ý đến cân bằng bữa ăn—bao gồm protein, tinh bột lành mạnh, chất béo tốt và chất xơ từ rau quả. Ăn chậm và lắng nghe cảm giác no có thể giúp bạn kiểm soát khẩu phần mà không cần ép buộc”.
Tổng kết lại, nghiên cứu này đã góp thêm một tiếng nói quan trọng vào cuộc tranh luận về mối liên hệ giữa ăn kiêng và sức khỏe tâm thần. Các chuyên gia nhất trí rằng chế độ ăn lành mạnh, bền vững và có sự hỗ trợ chuyên môn là lựa chọn tối ưu cho cả thể chất lẫn tinh thần. Trước khi bắt đầu bất kỳ kế hoạch giảm cân nào, việc tham khảo ý kiến bác sĩ và chuyên gia dinh dưỡng là điều bắt buộc để tránh những hệ lụy không mong muốn.
