Từng bị gọi là “táo độc” và xem là thứ trái cây tội lỗi, cà chua đã vượt qua định kiến kéo dài nhiều thế kỷ để trở thành biểu tượng của ẩm thực hiện đại.
Ít ai biết rằng trước khi được yêu thích khắp thế giới, cà chua từng mang danh là loại quả “độc hại”, thậm chí bị quy kết là có liên quan đến thế lực siêu nhiên. Hành trình từ nỗi sợ hãi đến sự tôn vinh không chỉ là câu chuyện về một loại thực phẩm, mà còn là một phần của văn hóa, truyền thuyết và sự thay đổi trong nhận thức cộng đồng — với một thị trấn nhỏ ở New Jersey đóng vai trò then chốt trong bước ngoặt đó.
Cà chua và quá khứ bị gắn mác “độc hại”
Nguồn gốc của cà chua được cho là từ nền văn minh Aztec, và nó được người Tây Ban Nha cùng Bồ Đào Nha mang đến châu Âu vào thế kỷ 16. Tuy nhiên, tại lục địa già, màu đỏ của cà chua khiến nó bị xem là tượng trưng cho tội lỗi, dục vọng và các thế lực ma quái. Cà chua vì thế bị nghi ngờ là không an toàn, thậm chí bị gán mác “táo độc”.
Các nhà thảo dược học như Pietro Andrea Mattioli và John Gerard càng khiến mọi chuyện trở nên tồi tệ hơn khi xếp cà chua vào nhóm cây có độc tính hoặc mùi hôi. Đáng chú ý, nhiều quý tộc châu Âu bị ngộ độc sau khi ăn cà chua – tuy nhiên, thủ phạm thực sự lại là các đĩa thiếc chứa chì mà họ dùng để ăn, chứ không phải chính cà chua. Độ axit cao của loại quả này khiến chì trong đĩa ngấm vào thức ăn, gây ra tình trạng nhiễm độc chì nghiêm trọng.
Dù đã vượt Đại Tây Dương đến các thuộc địa Mỹ, cà chua vẫn bị dè chừng. Nhà sử học ẩm thực Andrew F. Smith nhận định, người Mỹ ban đầu chỉ trồng cà chua vì tò mò hoặc mục đích trang trí vườn, chứ không dùng để ăn.
Huyền thoại Robert Gibbon Johnson và thị trấn Salem
Câu chuyện về sự “phục hồi danh dự” cho cà chua thường gắn liền với nhân vật Robert Gibbon Johnson tại Salem, New Jersey. Theo truyền thuyết, vào năm 1820, Johnson đã dũng cảm ăn một giỏ cà chua trước sự chứng kiến của đám đông tại bậc thềm tòa án địa phương — nhằm chứng minh rằng chúng hoàn toàn vô hại.
Dù không có hồ sơ lịch sử nào xác thực hành động này, câu chuyện vẫn được truyền miệng rộng rãi sau khi được Joseph S. Sickler ghi lại trong cuốn “Lịch sử Quận Salem” xuất bản năm 1937. Sau đó, truyền thuyết tiếp tục lan rộng nhờ chương trình “You Are There” của đài CBS năm 1949 và các ấn phẩm của các nhà văn như Stewart Holbrook.
Smith, trong nghiên cứu của mình, xác nhận rằng Johnson có trồng cà chua và có thể ông góp phần khiến cà chua được chấp nhận rộng rãi hơn, nhưng không phải là người duy nhất có ảnh hưởng. Những làn sóng nhập cư vào Mỹ, đặc biệt là từ Ý — đất nước của món pizza — cũng đã giúp củng cố vị thế của cà chua trong đời sống ẩm thực Mỹ từ cuối thế kỷ 19.
Cà chua sống mãi trong văn hóa thị trấn
Salem, New Jersey đã tận dụng huyền thoại Johnson như một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa địa phương. Từ năm 1989 đến 2022, nơi đây tổ chức Lễ hội Cà chua Salem với hoạt động tái hiện hành động của Johnson và tôn vinh loại quả từng bị hiểu lầm này.
Tuy nhiên, lễ hội sau đó bị gián đoạn khi có thông tin về việc Johnson là chủ nô — một góc tối trong lịch sử cá nhân ông. Dù vậy, như Rich Guido từ Hội Lịch sử Quận Salem chia sẻ, tinh thần tự hào địa phương vẫn duy trì qua tình yêu dành cho “quả cà chua Salem” và di sản sản xuất tương cà từ Công ty Heinz tại địa phương trong gần một thế kỷ.
“Đó là sự kết hợp giữa hương vị độc đáo của cà chua Salem, lịch sử địa phương phong phú và niềm đam mê gìn giữ truyền thống,” Guido nhấn mạnh.
Mặc dù câu chuyện Johnson có thể không hoàn toàn chính xác, nhưng nó vẫn phản ánh một quá trình chuyển mình đầy thú vị: từ loài quả từng bị sợ hãi và khinh miệt, cà chua đã vượt qua mọi định kiến để trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa ẩm thực và bản sắc địa phương — ít nhất là với thị trấn nhỏ nhưng đầy tự hào như Salem, New Jersey.