Nấm Aspergillus fumigatus ngày càng kháng thuốc, đặc biệt với nhóm azole – lựa chọn điều trị đầu tiên – khiến việc điều trị các ca nhiễm trùng nặng trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
Một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí The Lancet Microbe ngày 9/7/2025 đã đưa ra cảnh báo nghiêm trọng: các ca nhiễm nấm Aspergillus fumigatus đang ngày càng khó điều trị do hiện tượng kháng thuốc đang lan rộng.
Mối nguy từ loài nấm phổ biến
Aspergillus fumigatus là loại nấm thường thấy trong đất và các chất hữu cơ đang phân hủy. Con người hít phải bào tử của nấm này hàng ngày, nhưng đối với những người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc mắc bệnh lý về phổi, nó có thể gây ra những nhiễm trùng nghiêm trọng và đe dọa tính mạng.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xếp Aspergillus fumigatus vào nhóm ưu tiên hàng đầu trong danh sách các mầm bệnh nấm đáng lo ngại nhất, với tỷ lệ tử vong khi kháng thuốc dao động từ 47% đến 88%.
Nghiên cứu của nhóm nhà khoa học Hà Lan do nhà vi sinh học Jochem Buil đứng đầu đã phân tích hơn 12.600 mẫu nấm lấy từ phổi bệnh nhân tại các bệnh viện Hà Lan trong vòng 30 năm. Khoảng 2.000 mẫu trong số đó mang đột biến liên quan đến kháng azole – loại thuốc kháng nấm phổ biến nhất hiện nay. Đáng chú ý, khoảng 17% các mẫu này mang những biến thể mới của các đột biến đã biết, cho thấy sự tiến hóa không ngừng của nấm.
Nhiều chủng nấm trong một bệnh nhân
Một phát hiện đáng lo khác là gần 86% số bệnh nhân bị nhiễm nấm xâm lấn – khi nấm lan ra khỏi phổi đến các cơ quan khác – đều bị nhiễm nhiều chủng Aspergillus khác nhau. Một số chủng kháng thuốc, trong khi các chủng khác thì không, gây khó khăn lớn trong việc lựa chọn phác đồ điều trị hiệu quả.
“Đây là một tình huống phức tạp, và các bác sĩ lâm sàng có thể gặp khó khăn trong việc xác định liệu bệnh nhân có đang mắc phải chủng nấm kháng thuốc hay không,” – tiến sĩ Arturo Casadevall, Đại học Johns Hopkins, nhận định.
Azole là nhóm thuốc điều trị đầu tiên được sử dụng với các chủng còn nhạy cảm. Tuy nhiên, nếu nấm đã kháng azole, bác sĩ buộc phải chuyển sang nhóm thuốc khác có hiệu quả thấp hơn và thường đi kèm nhiều tác dụng phụ. Trong một số trường hợp, phải kết hợp nhiều loại thuốc kháng nấm cùng lúc để kiểm soát bệnh.
Nguy cơ toàn cầu và nguyên nhân từ nông nghiệp
Một trong những lý do chính khiến kháng thuốc azole lan nhanh là việc sử dụng phổ biến thuốc trừ nấm trong nông nghiệp. Các thuốc này có cơ chế tác động tương tự azole y tế và vô tình tạo áp lực chọn lọc cho Aspergillus, khiến nấm tiến hóa để kháng lại ngay cả khi chưa tiếp xúc với thuốc điều trị ở người. Kháng azole đầu tiên được ghi nhận tại Hà Lan, nơi thuốc chống nấm được dùng phổ biến trên hoa tulip.
Giáo sư Jarrod Fortwendel, Đại học Tennessee, cảnh báo: “Chúng ta đang chứng kiến hiện tượng kháng azole xuất hiện ở khắp nơi. Mỗi khi khảo sát tại khu vực mới, chúng tôi đều phát hiện chủng nấm kháng thuốc.” Tại Mỹ, kháng thuốc azole đã được ghi nhận rộng khắp và xu hướng này dự báo còn tiếp tục tăng.
Mặc dù nguy cơ nhiễm nấm Aspergillus kháng thuốc đối với người khỏe mạnh là thấp, nhưng với nhóm người có hệ miễn dịch suy yếu, rủi ro là rất cao. Hằng năm tại Mỹ có hàng nghìn ca mắc bệnh dạng này.
Thiếu hụt thuốc mới – một thách thức lớn
Một vấn đề khác đáng lo ngại là nguồn cung thuốc kháng nấm hiện rất hạn chế. Khác với kháng sinh, chỉ có ba nhóm chính được sử dụng trong điều trị nhiễm nấm xâm lấn, trong khi nghiên cứu phát triển thuốc mới gặp nhiều rào cản do đặc điểm di truyền tương đồng giữa người và nấm. Nhiều protein cần thiết cho nấm cũng đóng vai trò quan trọng trong tế bào người, khiến việc tìm ra mục tiêu “an toàn” cho thuốc kháng nấm trở nên khó khăn.
“Đột biến kháng thuốc thường không chỉ làm mất hiệu quả của một loại thuốc mà có thể khiến cả nhóm thuốc đó trở nên vô dụng,” – GS Fortwendel nhận định.
Dù chưa gây ra đại dịch như Covid-19, nhưng giới chuyên gia cảnh báo rằng kháng thuốc nấm là xu hướng âm thầm nhưng nguy hiểm, đang ngày càng nghiêm trọng hơn trong thập kỷ qua. Đây là lời cảnh tỉnh cần thiết cho ngành y tế toàn cầu trước thách thức đang âm thầm gia tăng.
