Một nghiên cứu mới chỉ ra rằng người ăn chay có thể coi nhẹ các giá trị như lòng nhân từ và sự tuân thủ xã hội, đồng thời nhấn mạnh đến sự độc lập và thành tích cá nhân.
Một nghiên cứu tâm lý học mới được công bố trên tạp chí khoa học PLOS ONE vừa đưa ra kết luận bất ngờ: những người theo đuổi chế độ ăn chay dường như ít đánh giá cao các giá trị xã hội như lòng nhân từ và sự tuân thủ các chuẩn mực cộng đồng hơn so với những người ăn thịt. Kết luận này được rút ra từ phân tích tổng hợp ba nghiên cứu tại Hoa Kỳ và Ba Lan, do Giáo sư John Nezlek thuộc Đại học William & Mary (Mỹ) chủ trì.
Cụ thể, Nezlek đã khai thác dữ liệu từ ba nhóm khảo sát: một nghiên cứu tại Hoa Kỳ gồm 514 người ăn chay và 540 người ăn thịt; hai nghiên cứu tại Ba Lan với 68 người ăn chay và 1.943 người ăn thịt. Tất cả người tham gia được yêu cầu hoàn thành bảng câu hỏi giá trị chân dung của Schwartz – công cụ đánh giá mười loại giá trị cốt lõi của con người, bao gồm lòng nhân từ, sự an toàn, tự chủ, thành tích và quyền lực.
Kết quả cho thấy, người ăn chay có xu hướng đánh giá thấp hơn các giá trị như lòng nhân từ (tức sự quan tâm đến người thân, bạn bè), sự an toàn cá nhân và tuân thủ xã hội. Ngược lại, họ lại đặt trọng tâm cao hơn vào các giá trị liên quan đến sự kích thích (đam mê trải nghiệm mới), thành tựu cá nhân và quyền lực – những yếu tố thường gắn với cá nhân chủ nghĩa và nhu cầu khẳng định bản thân trong xã hội hiện đại.
Giải thích về điều này, Giáo sư Nezlek cho biết:
“Những người ăn chay thường là thành viên của một nhóm thiểu số và hành động của họ phản ánh việc họ sẵn sàng đứng lên bảo vệ nguyên tắc cá nhân – một hình thức của chủ nghĩa cá nhân hiện đại.”
Điều đáng chú ý là phát hiện này đi ngược với định kiến phổ biến rằng người ăn chay thường gắn liền với hình ảnh nhân hậu và hướng đến cộng đồng hơn. Trên thực tế, lựa chọn ăn chay – ngoài lý do đạo đức hoặc sức khỏe – có thể còn phản ánh một lối sống độc lập, có phần tách biệt khỏi các chuẩn mực truyền thống.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng nghiên cứu này chỉ tập trung vào hai quốc gia phương Tây là Mỹ và Ba Lan, nên tính khái quát của kết luận với các nền văn hóa khác vẫn là câu hỏi mở. Bản thân Nezlek cũng thừa nhận rằng:
“Dù người ăn chay có thể nhạy cảm hơn với nỗi đau của động vật hoặc các vấn đề môi trường, điều này không nhất thiết đồng nghĩa với việc họ đề cao các giá trị nhân đạo trong mối quan hệ với con người khác.”
Phát hiện này không nhằm phủ định giá trị đạo đức của chế độ ăn chay, mà góp phần mở rộng góc nhìn xã hội học và tâm lý học về những động lực tinh thần phía sau lựa chọn ăn uống – một hành vi tưởng chừng đơn giản nhưng thực chất hàm chứa nhiều ý nghĩa giá trị phức tạp.
Nghiên cứu do Nezlek thực hiện có tên đầy đủ: Rethinking Vegetarianism: Differences Between Vegetarians and Nonvegetarians in the Endorsement of Basic Human Values (Tạm dịch: Suy nghĩ lại về chế độ ăn chay: Sự khác biệt giữa người ăn chay và không ăn chay trong việc xác nhận các giá trị cơ bản của con người). Công trình này góp phần gợi mở thêm những khía cạnh sâu sắc về cách chế độ ăn ảnh hưởng đến hệ thống giá trị và hành vi xã hội của con người trong thời đại hiện đại.