Kiểm định khí thải xe máy là xu hướng tất yếu nhằm cải thiện môi trường, nhưng nếu triển khai thiếu chuẩn bị, nguy cơ quá tải hệ thống và ảnh hưởng người dân là rất lớn.
Sáng 6/6 tại TP.HCM, Cục Môi trường – Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Đăng kiểm – Bộ Xây dựng tổ chức họp tham vấn dự thảo quy chuẩn khí thải mới cho ô tô, xe máy, cùng lộ trình triển khai trên toàn quốc. Dự thảo này được xây dựng sau khi Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ 2024 được Quốc hội thông qua, lần đầu tiên đưa xe mô tô, xe gắn máy vào diện phải kiểm định khí thải.
Theo thống kê, Việt Nam hiện có khoảng 70 triệu xe máy đang lưu hành, trong khi chưa có bất kỳ hệ thống nào phục vụ kiểm định khí thải cho loại phương tiện này. Điều này đặt ra thách thức khổng lồ về hạ tầng, nhân lực và ngân sách. Ông Nguyễn Tô An – Phó Cục trưởng Cục Đăng kiểm – nhận định, để đáp ứng nhu cầu kiểm định, cần xây dựng hơn 5.000 cơ sở kiểm định xe máy trên cả nước – một con số cho thấy khối lượng đầu tư rất lớn.
Ông An cảnh báo, nếu áp dụng quy định kiểm định khí thải mà không có chuẩn bị về truyền thông, nhân lực và kỹ thuật, có thể dẫn tới “vỡ trận”. Cụ thể, nếu thời hạn miễn xử phạt là 18 tháng nhưng người dân không được hướng dẫn cụ thể, số lượng phương tiện đi kiểm định dồn vào thời điểm cuối sẽ tạo áp lực khổng lồ cho hệ thống đăng kiểm, gây ùn tắc và chậm trễ.
Không chỉ là hạ tầng, vấn đề truyền thông và chính sách hỗ trợ người dân – đặc biệt là nhóm sử dụng xe máy cũ – cũng được nhiều chuyên gia đặt ra. Ông An nhấn mạnh: “Nếu phương tiện không đạt chuẩn sau khi sửa chữa, người dân buộc phải thay thế. Khi đó, Nhà nước cần có chính sách tài chính hợp lý để hỗ trợ họ tiếp cận các phương tiện sạch hơn như xe điện”.
PGS.TS Phùng Chí Sỹ – Phó Chủ tịch Hội Thiên nhiên và Bảo vệ Môi trường Việt Nam – cũng đồng tình với quan điểm này. Ông cho rằng xu hướng chuyển từ nhiên liệu hóa thạch sang năng lượng sạch đang diễn ra nhanh chóng trên thế giới, và Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi cần lộ trình cụ thể, linh hoạt theo vùng miền và đảm bảo công bằng với người dân.
Vấn đề phương tiện liên tỉnh cũng là một thách thức lớn. Đại diện Sở NN&MT TP.HCM lo ngại rằng nếu chỉ triển khai kiểm định khí thải tại các đô thị lớn như TP.HCM và Hà Nội mà không tính đến lượng xe từ các tỉnh đổ về, sẽ khó kiểm soát và thiếu đồng bộ. Cần có giải pháp nhận diện phương tiện hiệu quả để tránh tạo ra sự chênh lệch trong việc áp dụng quy chuẩn giữa các địa phương.
Trong khi đó, TP.HCM – với mật độ phương tiện lớn và vai trò trung chuyển khu vực – đang đối mặt với bài toán đặc thù. Đại diện Sở Xây dựng TP.HCM đề xuất áp dụng theo lộ trình giai đoạn: trước mắt tập trung vào xe biển số TP.HCM, sau đó mới mở rộng sang các địa phương khác nhằm giảm áp lực ban đầu.
Tổng kết phiên họp, các bên thống nhất rằng kiểm định khí thải xe máy là cần thiết và là xu thế toàn cầu. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu bảo vệ môi trường mà không gây ảnh hưởng đến đời sống người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế, việc xây dựng lộ trình triển khai cần phải khoa học, đồng bộ và đi kèm chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện hợp lý. Đây không chỉ là một cuộc cải cách kỹ thuật mà còn là bài toán xã hội cần sự đồng thuận rộng rãi từ cộng đồng.