Nếu phải chuyển 30% nguồn thu từ đất về ngân sách trung ương, TP HCM dự kiến hụt thu 33.000 tỷ đồng mỗi năm, ảnh hưởng nghiêm trọng đầu tư công.
Trong buổi thảo luận sáng 26/5 về dự thảo Luật Ngân sách sửa đổi, nhiều đại biểu Quốc hội bày tỏ lo ngại trước đề xuất thay đổi nguyên tắc phân chia ngân sách giữa trung ương và địa phương, đặc biệt liên quan đến nguồn thu từ đất. Theo dự thảo, các địa phương như TP HCM, Hà Nội, Hải Phòng hay Đà Nẵng sẽ chỉ được giữ lại 70-80% khoản thu từ tiền sử dụng và cho thuê đất, thay vì được giữ toàn bộ như hiện nay. Phần còn lại (20-30%) sẽ phải chuyển về ngân sách trung ương, trừ các khoản thu từ đất gắn với tài sản của cơ quan trung ương.
Phát biểu tại phiên họp, đại biểu Trần Hoàng Ngân, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM, cho rằng việc giảm tỷ lệ giữ lại nguồn thu từ đất xuống 70% là không phù hợp trong giai đoạn hiện tại. Ông nhấn mạnh rằng để TP HCM có thể triển khai hiệu quả kế hoạch đầu tư công đến năm 2030, thành phố cần huy động tới 1,1 triệu tỷ đồng từ ngân sách. Trong đó, nguồn thu từ đất dự kiến chiếm khoảng 550.000 tỷ đồng. Nếu bị điều tiết 30% về trung ương, mỗi năm TP HCM có thể hụt hơn 33.000 tỷ đồng, ảnh hưởng trực tiếp đến các dự án trọng điểm như hệ thống metro, các tuyến đường liên vùng kết nối Bình Dương, Bà Rịa – Vũng Tàu, và các cây cầu vượt sông.
Ông Ngân đề xuất nên xem xét chưa áp dụng mức điều tiết mới trong 10 năm tới, hoặc nếu có áp dụng thì tỷ lệ chỉ nên dao động từ 5-10%. Theo ông, điều này sẽ tạo điều kiện cho các địa phương lớn có thêm nguồn lực để hoàn thiện các dự án phát triển hạ tầng đô thị, đồng thời tận dụng cơ hội sáp nhập mở rộng không gian phát triển theo quy hoạch.
Đại biểu Nguyễn Thành Nam, Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã tỉnh Phú Thọ, cũng đưa ra quan điểm tương đồng. Ông cho rằng trong ngắn hạn, việc thu hẹp tỷ lệ giữ lại nguồn thu từ đất sẽ ảnh hưởng mạnh đến các địa phương chưa cân đối được ngân sách. Bởi lẽ, phần lớn ngân sách của các tỉnh này vẫn đang phụ thuộc vào tiền sử dụng đất. Việc thu được các khoản này không đơn giản, đòi hỏi quá trình quy hoạch, giải phóng mặt bằng, đầu tư hạ tầng, trong khi các chi phí liên quan ngày càng tăng do lạm phát và điều chỉnh giá đất.
Theo ông Nam, nếu áp dụng tỷ lệ điều tiết mới một cách đồng loạt, không chỉ khiến ngân sách địa phương thêm áp lực, mà còn làm gia tăng chi phí tuân thủ, tạo thêm rào cản trong quản trị hành chính. Ông đề nghị nên cho phép các tỉnh chưa tự cân đối ngân sách được giữ lại toàn bộ khoản thu từ sử dụng và cho thuê đất, để có đủ nguồn lực thực hiện tái cơ cấu hành chính, tổ chức mô hình chính quyền hai cấp cũng như đảm bảo phát triển hạ tầng thiết yếu.
Phó trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Trà Vinh, ông Thạch Phước Bình, nhấn mạnh thêm rằng cần phải trao quyền tự chủ ngân sách gắn liền với năng lực quản trị địa phương. Ông cho rằng các tỉnh có khả năng tự cân đối từ 80% trở lên nên được trao quyền quyết định một số khoản thu chi nội bộ, điều chỉnh mức phí, hoặc có quyền chủ động trong đầu tư chuyển đổi số, cơ chế PPP… Việc mở rộng quyền tự chủ tài khóa sẽ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời khuyến khích các địa phương nâng cao năng lực quản trị.
Phát biểu kết luận, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết Bộ sẽ tiếp thu các ý kiến đóng góp, đồng thời rà soát lại tỷ lệ phân chia ngân sách một cách phù hợp. Tỷ lệ điều tiết mới, nếu được Quốc hội thông qua, sẽ chính thức áp dụng từ năm 2026 – thời điểm Luật Ngân sách sửa đổi bắt đầu có hiệu lực.
“Việc cho các địa phương giữ lại nhiều hơn nguồn thu từ đất trong giai đoạn hiện tại sẽ giúp họ có thêm dư địa tài chính để thúc đẩy đầu tư công – yếu tố then chốt trong tăng trưởng kinh tế”, đại biểu Trần Hoàng Ngân nhận định.