Trong bối cảnh đàm phán thương mại Mỹ – Trung nối lại tại London, Trung Quốc sử dụng lợi thế kiểm soát đất hiếm như một con bài chiến lược nhằm gây sức ép lên các cam kết thương mại từ phía Hoa Kỳ.
Vòng đàm phán thương mại mới giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc đã chính thức bắt đầu tại London trong bối cảnh mối quan hệ hai bên vẫn còn mong manh, bất chấp thỏa thuận đình chiến đạt được vào tháng trước tại Geneva. Tuy nhiên, trong khi hai nước tìm cách duy trì hòa khí, Bắc Kinh đã đưa ra một đòn bẩy đầy sức nặng: quyền kiểm soát gần như tuyệt đối chuỗi cung ứng đất hiếm – nguyên liệu thiết yếu cho nhiều ngành công nghiệp chiến lược.
Đất hiếm là nhóm 17 nguyên tố đóng vai trò cốt lõi trong sản xuất điện tử, xe điện, vũ khí công nghệ cao và năng lượng tái tạo. Mặc dù có thể tìm thấy ở nhiều quốc gia, quá trình khai thác và chế biến đất hiếm cực kỳ phức tạp, tốn kém và gây ô nhiễm môi trường. Chính điều này đã khiến Trung Quốc – quốc gia chiếm tới 90% hoạt động chế biến đất hiếm toàn cầu – trở thành thế lực gần như không thể thay thế trong chuỗi cung ứng khoáng sản toàn cầu.
Trong cuộc họp tại London, phía Hoa Kỳ do Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent, Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick và Đại diện Thương mại Jamieson Greer dẫn đầu đã gặp gỡ phái đoàn Trung Quốc do Phó Thủ tướng He Lifeng dẫn đầu. Trọng tâm của đàm phán là các vấn đề về kiểm soát xuất khẩu đất hiếm và quyền tiếp cận công nghệ bán dẫn của Trung Quốc.
“Sự kiểm soát của Trung Quốc đối với đất hiếm là một công cụ gây ảnh hưởng chiến lược được điều chỉnh cẩn trọng,” – Robin Xing, chuyên gia kinh tế trưởng về Trung Quốc tại Morgan Stanley nhận định. “Nó sẽ tiếp tục là một con bài mặc cả quan trọng trong đàm phán thương mại.”
Ngay sau thỏa thuận ngừng chiến tại Geneva, chính quyền Trung Quốc đã áp dụng chế độ cấp phép mới đối với bảy loại đất hiếm và nam châm, yêu cầu xuất trình mục đích sử dụng cụ thể cho từng lô hàng. Trong khi phía Mỹ kỳ vọng các biện pháp hạn chế sẽ được nới lỏng, việc phê duyệt chậm trễ từ Bắc Kinh đã khiến Washington thất vọng sâu sắc.
Tổng thống Donald Trump, trong nỗ lực khôi phục dòng cung ứng khoáng sản, đã cáo buộc Bắc Kinh cố tình cản trở xuất khẩu và thậm chí đe dọa thu hồi thị thực của sinh viên Trung Quốc. Đáp lại, phía Trung Quốc đã phát đi tín hiệu hòa giải khi Bộ Thương mại nước này thông báo đã “phê duyệt một số đơn xin tuân thủ nhất định” nhằm tạo điều kiện cho thương mại hợp lệ.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng Bắc Kinh sẽ không dễ dàng từ bỏ đòn bẩy này. Báo cáo của Capital Economics nhận định: “Bắc Kinh đang sử dụng kiểm soát xuất khẩu như một công cụ nhằm bảo vệ và củng cố vị thế toàn cầu của mình trong các lĩnh vực chiến lược.”
Trong khi đó, tình hình kinh tế nội địa của Trung Quốc đang chịu nhiều áp lực. Xuất khẩu sang Mỹ giảm tới 34,5% trong tháng 5, bất chấp việc Mỹ đã giảm thuế nhập khẩu từ 145% xuống 30%. Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) và giá sản xuất (PPI) lần lượt ghi nhận mức giảm 0,1% và 3,3%, cho thấy dấu hiệu giảm phát rõ rệt.
“Chúng tôi cảm thấy thoải mái nếu thỏa thuận được thực hiện sau đàm phán. Nhưng nếu việc cấp phép tiếp tục bị trì hoãn, nó có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất của các công ty Mỹ,” – Kevin Hassett, cố vấn kinh tế Nhà Trắng, chia sẻ với CNBC.
Một số công ty ô tô lớn của Mỹ như General Motors, Ford và Stellantis đã được cấp phép xuất khẩu tạm thời trong thời hạn sáu tháng, cho thấy Bắc Kinh đang cố gắng tránh làm tổn hại đến các đối tác chiến lược trong thời gian ngắn. Tuy nhiên, khả năng tiếp cận khoáng sản đất hiếm trong dài hạn vẫn còn nhiều bất ổn.
Với nền tảng là nhà cung ứng gần như độc quyền, Trung Quốc đang nắm giữ một lá bài có giá trị thực sự trong bàn đàm phán thương mại. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến kết quả đối thoại song phương, mà còn có thể định hình lại trật tự chuỗi cung ứng toàn cầu trong tương lai.
