Việt Nam đẩy mạnh phát triển ngành năng lượng hạt nhân nội địa, hướng tới tự chủ công nghệ, an ninh năng lượng và trung hòa carbon.
Việt Nam đang từng bước phát triển ngành công nghiệp năng lượng hạt nhân nội địa nhằm đáp ứng các mục tiêu chiến lược về an ninh năng lượng, trung hòa carbon và gia tăng năng lực khoa học công nghệ quốc gia.
Tại phiên thảo luận sáng ngày 15 tháng 5 về dự án Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh rằng điện hạt nhân ngày càng được nhiều quốc gia coi là nguồn năng lượng nền tảng và xanh, góp phần cắt giảm phát thải khí nhà kính và đảm bảo an ninh năng lượng lâu dài. Theo xu hướng toàn cầu, tỷ lệ điện hạt nhân trong cơ cấu năng lượng tại các nước phát triển có thể dao động từ 10% đến 30%.
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Việt Nam đang xác định rõ lộ trình nội địa hóa công nghệ hạt nhân. Trước mắt, trọng tâm sẽ được đặt vào việc chế tạo các thiết bị quan trắc phóng xạ nhằm đảm bảo an toàn và phục vụ cho các ứng dụng bức xạ trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Về dài hạn, quốc gia sẽ từng bước hướng tới xây dựng nhà máy điện hạt nhân và các lò phản ứng nghiên cứu.
Dự thảo luật sửa đổi sẽ tạo nền tảng pháp lý cho việc hình thành hệ sinh thái công nghiệp hạt nhân trong nước, bao gồm các hoạt động nghiên cứu, chế tạo thiết bị, đào tạo nguồn nhân lực và thu hút chuyên gia trong và ngoài nước. Đồng thời, dự luật cũng đưa ra các chính sách ưu đãi tài chính, hỗ trợ đào tạo và phát triển nhân lực cho ngành.
Nhằm thúc đẩy nhanh tiến trình triển khai các dự án điện hạt nhân, dự thảo luật cho phép áp dụng nhiều cơ chế đặc thù như chỉ định thầu, vận dụng tiêu chuẩn quốc tế hoặc tiêu chuẩn của nhà cung cấp, cùng với các khoản chi dành cho công tác thẩm định và đào tạo nhân lực. Đặc biệt, một chương riêng trong luật cũng sẽ quy định chi tiết các vấn đề liên quan đến an toàn và an ninh cơ sở hạt nhân, duy trì việc giám sát chặt chẽ trong suốt vòng đời của nhà máy điện hạt nhân.
Việt Nam hiện đang phối hợp chặt chẽ với Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) để đảm bảo sự phù hợp của dự thảo luật với các tiêu chuẩn và nguyên tắc quốc tế. Theo đánh giá sơ bộ từ IAEA, các quy định trong dự thảo đã đáp ứng tốt yêu cầu về an toàn bức xạ, an ninh và thanh sát hạt nhân.
Điểm mới của dự thảo luật lần này là chính sách xã hội hóa đầu tư, cho phép các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước tham gia vào việc xây dựng cơ sở hạ tầng, đầu tư thiết bị bức xạ và nghiên cứu công nghệ hạt nhân. Tuy nhiên, một số ý kiến đại biểu Quốc hội cũng bày tỏ lo ngại về phạm vi xã hội hóa.
Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cảnh báo rằng cần kiểm soát chặt chẽ phạm vi cho phép tư nhân tham gia, nhất là tại các khâu có rủi ro cao như xây dựng lò phản ứng hạt nhân. Trong khi đó, đại biểu Thạch Phước Bình (Trà Vinh) đề xuất nên phân loại mức độ ưu tiên đầu tư dựa trên rủi ro công nghệ, trong đó ưu tiên các ứng dụng thương mại ít rủi ro hơn như chiếu xạ khử trùng, kiểm tra công nghiệp và điều trị y tế bằng xạ trị.
Việc thông qua dự luật sửa đổi lần này được kỳ vọng sẽ hình thành hành lang pháp lý vững chắc, định hướng cho sự phát triển toàn diện của ngành năng lượng nguyên tử tại Việt Nam, đồng thời tạo tiền đề quan trọng để tiến tới tự chủ công nghệ hạt nhân. Luật cũng cụ thể hóa nguyên tắc phân cấp quản lý, xác định rõ trách nhiệm giữa các cơ quan chức năng và bảo đảm sự thống nhất với các cam kết quốc tế mà Việt Nam đã ký kết.
Dự kiến, Quốc hội sẽ xem xét và biểu quyết thông qua dự luật này vào ngày 16 tháng 6 tới, đánh dấu một bước tiến then chốt trong hành trình xây dựng ngành công nghiệp năng lượng hạt nhân của Việt Nam trong tương lai.
