ChatGPT có thể giúp học nhanh nhưng cũng làm suy yếu tư duy phản biện và khả năng ghi nhớ dài hạn nếu bị lạm dụng.
Trí tuệ nhân tạo (AI) và các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) như ChatGPT đang ngày càng hiện diện trong đời sống học đường và công việc, cung cấp các câu trả lời nhanh chóng, hỗ trợ cá nhân hóa và làm thay đổi hoàn toàn cách con người tiếp cận tri thức. Tuy nhiên, nghiên cứu mới đây đặt ra một câu hỏi đáng lo ngại: Liệu sự tiện lợi mà AI mang lại có đang làm suy giảm khả năng ghi nhớ và tư duy phản biện của chúng ta?
AI thay đổi cách chúng ta học thế nào?
Các công cụ như ChatGPT có khả năng thích ứng với tốc độ, phong cách và nhu cầu riêng biệt của từng người học. Với các tính năng như nhắc lại theo khoảng cách, gia sư thông minh, kiểm tra thích ứng, AI có thể tăng tỷ lệ ghi nhớ thông tin lên tới 30%. Điều này đặc biệt có lợi với học sinh gặp khó khăn trong tiếp cận phương pháp học truyền thống. AI không chỉ hỗ trợ học tập nhanh hơn mà còn góp phần làm cho giáo dục trở nên bao trùm và linh hoạt hơn.
Tuy nhiên, mặt trái của sự hỗ trợ này dần lộ diện. Một nghiên cứu tại Trường Kinh doanh Wharton (Đại học Pennsylvania) chỉ ra rằng những người dựa vào ChatGPT để tìm hiểu kiến thức thường có kết quả hiểu bài kém hơn so với người sử dụng công cụ tìm kiếm thông thường. Họ cũng ít đưa ra được các quan điểm độc lập hơn. Lý do là bởi AI thường đưa ra câu trả lời sẵn có, làm giảm nhu cầu tư duy độc lập, phân tích và tổng hợp – những yếu tố cốt lõi của việc học sâu và bền vững.
Sự học “ăn liền” – Hậu quả khó lường
Một mô hình tương tự được ghi nhận trong một nghiên cứu năm 2024 về học sinh trung học: Nhóm sử dụng AI để làm bài tập có kết quả cao ban đầu nhưng lại kém hiệu quả trong các bài kiểm tra đánh giá khả năng ghi nhớ không có sự trợ giúp từ máy. Điều này được lý giải là do học sinh sử dụng AI một cách thụ động – chỉ để nhận kết quả thay vì chủ động tìm hiểu bản chất vấn đề.
Chuyên gia giáo dục cho rằng, hiện tượng này bắt nguồn từ “vấn đề về động lực”. Khi người học tin rằng AI luôn thông minh hơn họ, họ dần từ bỏ nỗ lực và mất đi cơ hội thực hành tư duy phản biện – một kỹ năng không thể thay thế trong học tập bền vững.
AI không phải là kẻ thù của học tập
Mặc dù có những cảnh báo đáng chú ý, AI vẫn có thể là một công cụ hữu ích nếu được sử dụng đúng cách. Thay vì để AI thay thế hoàn toàn quá trình học, giáo viên và người học nên coi nó là phương tiện hỗ trợ – giống như một cuốn sách hay người bạn đồng hành. Ví dụ, học sinh có thể được yêu cầu đánh giá lại kết quả do AI tạo ra, đặt câu hỏi phản biện hoặc mở rộng nội dung để tăng khả năng tương tác sâu sắc với tri thức.
Vai trò của giáo viên trở nên quan trọng hơn bao giờ hết trong việc thiết kế các hoạt động học tập đòi hỏi học sinh tương tác chủ động với AI và phản ánh về những gì đã học được. Như nhà báo công nghệ Kurt Knutsson ví von:
“Dùng AI cũng như ăn kẹo – nếu dùng vừa phải, bạn sẽ tận hưởng được vị ngọt; nếu lạm dụng, bạn có thể làm hỏng sức khỏe tư duy.”
Hướng đi nào cho giáo dục thời AI?
Trong bối cảnh AI ngày càng chiếm vai trò quan trọng trong hệ sinh thái giáo dục, việc tìm ra điểm cân bằng giữa công nghệ và nỗ lực cá nhân là điều tối quan trọng. AI có thể là đòn bẩy thúc đẩy việc học, nhưng nếu không cẩn trọng, nó cũng có thể trở thành công cụ “ru ngủ” trí tuệ. Việc khuyến khích học sinh suy nghĩ độc lập, đặt câu hỏi và giải quyết vấn đề sẽ giúp duy trì chất lượng tư duy và trí nhớ trong kỷ nguyên số.
Câu hỏi đặt ra là: Chúng ta sẽ sử dụng AI để mở rộng năng lực trí tuệ, hay vô tình để nó làm lu mờ chính kỹ năng học hỏi mà con người luôn tự hào sở hữu?
Nếu bạn có góc nhìn về sự cân bằng giữa AI và khả năng ghi nhớ trong học tập, hãy gửi phản hồi tại Cyberguy.com/Contact.
