Ayran là đồ uống từ sữa chua, nước và muối giúp giải nhiệt mùa hè, phổ biến tại Thổ Nhĩ Kỳ và được yêu thích nhờ lợi ích cho tiêu hóa và khoáng chất.
Ayran – thức uống sữa chua nghìn năm tuổi giúp Thổ Nhĩ Kỳ vượt qua mùa hè khắc nghiệt
Trong thời tiết oi bức của mùa hè Thổ Nhĩ Kỳ, nơi các món ăn cay nồng thường xuyên hiện diện trên bàn ăn, người dân bản địa có một bí quyết giải nhiệt mà không phải ai cũng biết đến: ayran. Đây là loại đồ uống đơn giản, được pha chế từ ba thành phần cơ bản – sữa chua, nước và muối – nhưng lại có hiệu quả làm mát và phục hồi sức khỏe đáng kinh ngạc.
Dù tên gọi còn xa lạ với nhiều người ngoài khu vực Trung Đông – Balkan, ayran đã hiện diện hàng thế kỷ trong nền văn hóa ẩm thực Thổ Nhĩ Kỳ, nơi nó trở thành phần không thể thiếu trong bữa ăn hàng ngày. Thức uống này không chỉ giúp làm dịu nhiệt độ cơ thể mà còn cung cấp khoáng chất thiết yếu đã mất đi qua mồ hôi.
“Ayran là công cụ quan trọng giúp khôi phục cân bằng khoáng chất vào mùa hè nhờ hàm lượng muối và khoáng chất tự nhiên,”
– Giáo sư Barbaros Özer, Đại học Ankara
Không chỉ hỗ trợ bổ sung dinh dưỡng, ayran còn được chứng minh có lợi cho hệ tiêu hóa và cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột, điều mà nhiều loại đồ uống giải khát khác không thể sánh bằng.
Thức uống cổ xưa sống cùng lịch sử Thổ Nhĩ Kỳ
Nguồn gốc của ayran được cho là bắt đầu từ hơn một thiên niên kỷ trước, gắn liền với người du mục Turkic. Loại đồ uống này được nhắc đến trong cuốn từ điển cổ Dīwān Lughāt al-Turk từ thế kỷ 11, như một phần thiết yếu của các bữa ăn và hành trình xuyên vùng thảo nguyên rộng lớn. Việc lên men thực phẩm như sữa chua, pho mát, ayran giúp các tộc người này bảo quản thực phẩm trong điều kiện khắc nghiệt, phục vụ nhu cầu di chuyển xa.
Ayran không chỉ gắn bó với Thổ Nhĩ Kỳ mà còn có những “anh em” gần gũi trong các nền văn hóa khác như doogh ở Iran, chal hay kumis của người Trung Á. Dù có nhiều điểm tương đồng, ayran vẫn giữ cho mình sự khác biệt nhờ sự linh hoạt trong cách pha chế.
Sự hồi sinh trong đời sống hiện đại
Tại Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay, ayran không còn chỉ là thức uống truyền thống. Từ những siêu thị lớn đến các quầy bán thức ăn nhanh đường phố, bạn có thể dễ dàng tìm thấy ayran được đóng chai sẵn (kapalı ayran) hoặc pha chế tươi tại chỗ (açık ayran). Nhiều người Thổ Nhĩ Kỳ vẫn yêu thích loại mở vì vị tươi ngon và sự đậm đà.
Ngay cả các chuỗi đồ ăn nhanh quốc tế như McDonald’s hay Burger King ở Thổ Nhĩ Kỳ cũng đưa ayran vào thực đơn như một lựa chọn thay thế nước ngọt.
Một trải nghiệm ẩm thực thực sự Thổ Nhĩ Kỳ là khi bạn ngồi trong một cửa hàng thịt nướng truyền thống (ocakbaşı), thưởng thức ly ayran lạnh trong cốc đồng trong khi ngắm những xiên thịt nướng vàng óng đang chảy mỡ thơm lừng.
Ayran – đơn giản nhưng đầy biến thể
Dù chỉ gồm ba nguyên liệu cơ bản, ayran lại có nhiều phiên bản khác nhau. Tại vùng Susurluk, người dân tự hào với loại ayran nổi tiếng tạo bọt dày, béo và thơm. Ở phía đông Thổ Nhĩ Kỳ, ayran được biến tấu với ớt cay, tạo nên một loại thức uống chua cay lạ miệng. Một số nơi còn thêm bạc hà, nước khoáng có ga hay giảm lượng muối để phù hợp khẩu vị từng vùng miền.
“Hương vị của ayran phụ thuộc vào nhiều yếu tố – loại sữa, độ béo của sữa chua, loại men sử dụng và phương pháp pha chế,”
– Merin Sever, nhà nghiên cứu ẩm thực
Vì sao ayran vẫn chưa phổ biến toàn cầu?
Dù hội tụ đầy đủ yếu tố: ngon, lành mạnh, truyền thống và dễ chế biến, ayran vẫn chưa trở thành thức uống toàn cầu. Theo Phó giáo sư Özge Samancı, nguyên nhân chính là vì ẩm thực Thổ Nhĩ Kỳ nói chung chưa được quảng bá mạnh mẽ tại quốc tế, và hương vị chua đặc trưng của ayran dễ khiến người mới thử cảm thấy xa lạ.
Tuy nhiên, với bất kỳ ai từng đến Thổ Nhĩ Kỳ và thử một ly ayran mát lạnh tại một quầy đồ ăn đêm ở quảng trường Taksim hay bên đĩa pilaf nóng hổi, cảm giác mát lành đó sẽ luôn được nhớ mãi.