Chính sách cắt giảm tài trợ và siết chặt nhập cư của chính quyền Trump khiến nhiều nhà khoa học rời Mỹ, mang lợi thế lớn cho các quốc gia khác.
Trong nhiều thập kỷ, Hoa Kỳ luôn được xem là điểm đến lý tưởng cho các nhà khoa học và học giả quốc tế nhờ mức đầu tư mạnh tay vào nghiên cứu và phát triển (R&D), cùng với hệ sinh thái học thuật đẳng cấp toàn cầu. Tuy nhiên, điều này đang dần thay đổi trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Donald Trump lần thứ hai liên tiếp triển khai hàng loạt chính sách cắt giảm tài trợ nghiên cứu, siết chặt nhập cư và can thiệp sâu vào học thuật – tạo ra một làn sóng rút lui chưa từng có của giới trí thức ra khỏi nước Mỹ.
Tiến sĩ Danielle Beckman, nhà khoa học thần kinh người Brazil đang làm việc tại UC Davis, là một ví dụ tiêu biểu cho xu hướng này. Cô từng xem Mỹ là “giấc mơ khoa học”, nhưng nay đang tích cực tìm kiếm cơ hội tại châu Âu, sau khi phòng thí nghiệm của cô mất hơn 2,5 triệu USD tài trợ nghiên cứu, đặc biệt trong bối cảnh chính quyền Trump ngày càng thắt chặt chính sách đối với người nhập cư và giới khoa học quốc tế.
Beckman chỉ là một trong số hàng trăm nhà nghiên cứu đang rời bỏ Hoa Kỳ, trong khi các quốc gia khác đang tích cực mở rộng cánh cửa đón tiếp. Liên minh châu Âu, Canada, Na Uy, Singapore và Úc đều triển khai các gói tài trợ đặc biệt để thu hút nhân tài. Cụ thể, EU đã dành 500 triệu euro để biến châu Âu thành “điểm đến lý tưởng cho giới nghiên cứu”. Tại Canada, hơn 30 triệu CAD được phân bổ để chiêu mộ 100 nhà khoa học từ Mỹ và các quốc gia khác. Các đại học như Nanyang (Singapore) hay Marseille (Pháp) thậm chí công bố công khai chương trình “khoa học an toàn”, nhắm tới các học giả bị thiệt thòi tại Mỹ.
“Chúng tôi biết họ là những cá nhân tài năng, được đào tạo bài bản và có nhiều điều để đóng góp cho thế giới,” – Anna-Maria Arabia, Giám đốc điều hành Viện Hàn lâm Khoa học Úc chia sẻ với CNN. “Đây là một cơ hội vàng cho các quốc gia khác trong cuộc cạnh tranh toàn cầu về nhân tài.”
Chính phủ Trump không chỉ thu hẹp ngân sách cho các tổ chức như Viện Y tế Quốc gia (NIH) hay Quỹ Khoa học Quốc gia (NSF), mà còn phát động một loạt chiến dịch chống lại các trường đại học danh tiếng, bao gồm Đại học Harvard – nơi bị cắt hàng tỷ USD tài trợ liên bang do bất đồng trong việc duy trì các chương trình đa dạng và hòa nhập.
Các chính sách này dẫn đến sự bất ổn sâu rộng trong hệ sinh thái nghiên cứu. Trong vòng vài tháng đầu năm 2025, hơn 700 khoản tài trợ của NIH – trị giá khoảng 1,8 tỷ USD – đã bị hủy bỏ. Một số bang thậm chí khởi kiện chính quyền liên bang, cáo buộc chính sách mới “đe dọa an ninh quốc gia và sức khỏe cộng đồng”.
Tình hình càng trở nên căng thẳng khi ông Trump chỉ đạo ngừng mọi hợp đồng với Đại học Harvard và cấm tuyển sinh sinh viên quốc tế – quyết định sau đó bị tòa án liên bang đình chỉ. Tuy nhiên, những tổn hại về niềm tin và hình ảnh của Mỹ với cộng đồng học thuật toàn cầu đã là điều khó đảo ngược.
Theo khảo sát của tạp chí Nature, có tới 75% nhà khoa học Hoa Kỳ đang cân nhắc chuyển ra nước ngoài làm việc. Trong khi đó, các giáo sư từ Đại học Yale như Jason Stanley, Marci Shore và Timothy Snyder đã chính thức rời Mỹ để nhận vị trí tại Đại học Toronto (Canada), với lý do “mất niềm tin vào tự do học thuật dưới thời Trump”.
Giáo sư Kenneth Wong của Đại học Brown nhận định: “Chúng ta đang chứng kiến sự tái cấu trúc toàn diện mối quan hệ giữa các trường đại học và chính phủ Mỹ – điều chưa từng xảy ra kể từ sau Thế chiến thứ hai.”
Tác động lớn nhất từ cuộc khủng hoảng này được cho là rơi vào các nhà khoa học trẻ – những người có học vấn cao, năng động và sẵn sàng rời đi nếu thấy môi trường không còn phù hợp. Tuy nhiên, chính họ cũng là những người dễ thích nghi nhất, và hiện đang nhận được nhiều lời mời làm việc từ các quốc gia từng nằm ngoài “bản đồ khoa học” của thế giới.
“Chúng tôi đang mất đi một thế hệ các nhà nghiên cứu tiên phong,” – giáo sư Wong nói. “Những người có tiềm năng định hình tương lai khoa học của nhân loại.”
Đáng chú ý, trong khi Mỹ đang siết chặt R&D, thì Trung Quốc lại tăng tốc đầu tư. Chỉ riêng năm 2023, Trung Quốc đã chi hơn 780 tỷ USD cho R&D – gần bắt kịp Mỹ, trong khi EU cũng đẩy mạnh ngân sách lên hơn 500 tỷ USD. Xu hướng này cho thấy, nếu Mỹ không nhanh chóng điều chỉnh chiến lược, quốc gia này có thể đánh mất vị thế hàng đầu trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học và công nghệ.
