Chính sách thuế cứng rắn của Mỹ nhằm vào Trung Quốc đang khiến các đồng minh thân cận như EU, Singapore và Australia ngày càng rời xa Washington.
Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) và Phó tổng thống JD Vance tại Nhà Trắng ngày 14/4. Ảnh: AP
Trong nỗ lực định hình lại trật tự thương mại toàn cầu, Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump đã áp dụng một loạt biện pháp thuế quan nhằm vào Trung Quốc. Tuy nhiên, hệ quả không mong muốn là chính các quốc gia đồng minh của Washington đang dần mất lòng tin vào cam kết chiến lược của Mỹ, khi phải đối mặt với cùng một kiểu đối xử như các đối thủ cạnh tranh.
Mặc dù chính quyền Trump tuyên bố đang tìm cách tái cân bằng cán cân thương mại và bảo vệ lợi ích kinh tế quốc gia, việc áp thuế không phân biệt đối tượng đã khiến các cuộc đàm phán thương mại với những đối tác lâu năm như Anh và Singapore rơi vào bế tắc. Cả hai quốc gia này cho biết vẫn chưa đạt được tiếng nói chung với Mỹ ngay cả khi thời hạn tạm hoãn thuế 90 ngày sắp kết thúc – một dấu hiệu cho thấy sự thiếu nhất quán trong chính sách thương mại của Washington.
Việc Mỹ kêu gọi các nước châu Âu cùng siết chặt kiểm soát công nghệ cao đối với Trung Quốc trong khi lại áp thuế lên cả hàng hóa từ các nước này khiến nhiều lãnh đạo cảm thấy bị phản bội. Giới chức EU từng thể hiện sự ủng hộ với Mỹ trong các vấn đề an ninh mạng, nhưng khi bị đánh thuế như mọi quốc gia khác, họ bắt đầu xem lại mối quan hệ chiến lược với Washington.
“Việc không phân biệt giữa bạn và thù trong chính sách thuế đã khiến các đồng minh truyền thống của Mỹ cảm thấy bị xem nhẹ. Điều này khiến Mỹ không còn được nhìn nhận là đối tác đáng tin cậy trong các liên minh dài hạn.”
— Jeppe Kofod, cựu Ngoại trưởng Đan Mạch
Không dừng lại ở đó, Tổng thống Trump còn khiến châu Âu sửng sốt khi chủ động thúc đẩy đối thoại với Nga – một hành động đi ngược lại nỗ lực cô lập Moscow của phương Tây dưới thời ông Biden. Ý tưởng sáp nhập Greenland và cả Canada – dù chỉ là đề xuất – cũng gây ra làn sóng lo ngại về sự bất định trong chính sách đối ngoại của Mỹ.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (phải) và Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez tại Bắc Kinh ngày 11/4. Ảnh: AP
Hệ quả rõ ràng là nhiều lãnh đạo châu Âu đã chọn hướng đi riêng. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã trực tiếp đối thoại với Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường ngay sau khi Mỹ công bố chính sách thuế mới. Hai bên cũng thống nhất tái khởi động đàm phán thương mại, tập trung vào lĩnh vực xe điện – một mặt hàng đang bị EU áp thuế chống bán phá giá từ Trung Quốc.
Tại châu Á, sự dè dặt cũng đang hình thành. Singapore – quốc gia có vai trò trung chuyển quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu – đang tỏ ra thận trọng trước chính sách của Mỹ. Trong khi đó, Australia – đồng minh gần gũi cả về văn hóa lẫn chính trị với Washington – đang ngày càng xem trọng lợi ích quốc gia riêng biệt thay vì gắn chặt với Mỹ như trước.
“Chính Mỹ đã làm tổn hại mối quan hệ với các đối tác then chốt bằng cách đánh đồng họ với các đối thủ. Nếu tiếp tục, Mỹ sẽ tự cô lập khỏi mạng lưới chiến lược vốn dĩ là tài sản lớn nhất của mình.”
— Thitinan Pongsudhirak, Giáo sư quan hệ quốc tế, Đại học Chulalongkorn, Thái Lan
Về phần mình, Trung Quốc vẫn giữ lập trường cứng rắn. Dù bị áp thuế lên tới 145%, Bắc Kinh tuyên bố sẵn sàng đàm phán nhưng yêu cầu Washington phải hủy bỏ các biện pháp thuế đơn phương và thể hiện sự chân thành thực sự. Bộ Thương mại Trung Quốc cảnh báo rằng nếu Mỹ chỉ coi đối thoại là công cụ gây sức ép, kết quả sẽ không khả quan.
Mối quan hệ kinh tế giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vốn từng được xem là mang tính cộng sinh – nghĩa là cả hai đều có lợi ích đan xen sâu sắc – giờ đây đang bị đẩy tới bờ vực đối đầu kéo dài, đe dọa đến ổn định thương mại toàn cầu.
Ở góc độ quốc tế, ngày càng nhiều quốc gia đánh giá lại giá trị chiến lược của việc chọn phe. Trung Quốc, thay vì buộc các nước lựa chọn, đang thúc đẩy chính sách linh hoạt, cho phép các quốc gia hợp tác theo từng vấn đề. Đây là chiến lược giúp Bắc Kinh duy trì ảnh hưởng mà không tạo cảm giác áp đặt.
Một số chính khách châu Âu như Bernard Guetta thậm chí không loại trừ khả năng liên minh chặt chẽ hơn giữa EU và Trung Quốc nếu chính quyền Mỹ không thay đổi hướng đi hiện tại. Tuy nhiên, những tiếng nói thận trọng cũng xuất hiện, nhấn mạnh rằng xung đột với Mỹ không đồng nghĩa với việc nghiêng hoàn toàn về phía Trung Quốc.
Về phía Mỹ, nhiều cựu quan chức như John Bolton cảnh báo rằng việc áp thuế lên cả đồng minh có thể phản tác dụng. Ông nhấn mạnh, bạn không thể vừa đe dọa đối tác bằng thuế vừa kỳ vọng họ ủng hộ mình trong các cuộc đàm phán chiến lược.
