Cuộc tấn công tên lửa có kiểm soát của Iran nhằm vào căn cứ Mỹ được giới phân tích đánh giá là hành động vừa đủ để giữ thể diện, vừa tạo cơ hội quay lại bàn đàm phán.
Cuộc tập kích bằng tên lửa đạn đạo do Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) phát động ngày 23 tháng 6 vào căn cứ không quân Al Udeid (Qatar) và một cơ sở khác tại Iraq – nơi có lính Mỹ đồn trú – được mô tả là “mạnh mẽ và hủy diệt”. Tuy nhiên, con số thực tế chỉ là 14 tên lửa, tương đương với số lượng bom Mỹ sử dụng trong vụ không kích trước đó, theo Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao Iran.
Con số biểu tượng này cho thấy Iran cố tình tránh một cuộc leo thang vượt tầm kiểm soát. Việc chọn số lượng tên lửa giới hạn và mục tiêu không người ở cho thấy chiến lược “giơ cao đánh khẽ” mà Tehran từng áp dụng hiệu quả trong các cuộc khủng hoảng trước đây.
Al Udeid – căn cứ quân sự chủ chốt của Mỹ tại Trung Đông, được đánh giá là biểu tượng quyền lực – là địa điểm từng xuất phát UAV tiêu diệt tướng Qasem Soleimani của Iran vào năm 2020. Tuy nhiên, trước cuộc tập kích, toàn bộ nhân lực và thiết bị đã được rút khỏi đây, gần như loại bỏ mọi khả năng gây thương vong.
Bộ Quốc phòng Qatar xác nhận tất cả tên lửa đã bị đánh chặn, và không có thiệt hại nhân mạng hay cơ sở vật chất. Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng cho biết Iran đã thông báo trước, cho phép Mỹ sơ tán người và chuẩn bị ứng phó.
Theo chuyên gia Nick Paton Walsh từ CNN, lựa chọn mục tiêu và cách tiến hành cuộc tấn công cho thấy Tehran không muốn đẩy căng thẳng leo thang mà chủ yếu muốn giữ thể diện sau vụ không kích. Ngoài ra, việc chọn Qatar – nơi gần với lãnh thổ Iran – giúp IRGC tận dụng hiệu quả tên lửa tầm ngắn, loại vũ khí vẫn còn trong kho dự trữ của nước này.
“Iran hiểu rõ rằng, để tránh đẩy khu vực vào một cuộc chiến tranh toàn diện, họ cần tạo không gian cho đàm phán bằng một phản ứng mang tính biểu tượng”, ông Jonathan Panikoff, cựu phó giám đốc tình báo quốc gia Mỹ về Cận Đông, nhận định.
Chuyên gia Peter Trumbore từ Đại học Oakland cho rằng đây là đòn trả đũa được tính toán cẩn trọng: thông báo trước cho Qatar, chọn thời điểm khi căn cứ vắng người, giúp Iran thể hiện lập trường cứng rắn trong nước mà vẫn mở đường cho giải pháp ngoại giao.
Điều này lặp lại chiến lược từng được Iran sử dụng trong các vụ trả đũa năm 2020 và 2024 – khi Tehran chủ động thông báo trước nhằm tránh gây thương vong, đồng thời gửi thông điệp răn đe tới đối phương. Những hành động kiểu này giúp Iran duy trì vị thế mà không bị lôi kéo vào xung đột kéo dài.
“Ngay cả khi tên lửa bị đánh chặn hoàn toàn, Iran vẫn có thể tuyên bố đã hoàn thành nghĩa vụ đáp trả, và mong muốn khép lại sự việc”, Trumbore nhận định.
Trong bối cảnh áp lực nội bộ gia tăng, kinh tế suy giảm và lực lượng đồng minh trong khu vực suy yếu, các nhà phân tích cho rằng Iran đang ưu tiên ngoại giao hơn là chiến tranh quy mô lớn. Esfandyar Batmanghelidj, giám đốc Bourse & Bazaar, nhấn mạnh rằng phản ứng của Tehran là cách khôn ngoan để duy trì vị thế, tránh kích động đối đầu quân sự trực tiếp với Mỹ.
Tổng thống Trump dường như cũng hiểu rõ thông điệp này khi ông gần như không đề cập đến cuộc tấn công trong thông báo ngừng bắn vào vài giờ sau đó, đồng thời khẳng định Israel và Iran đã đồng ý chấm dứt “cuộc chiến 12 ngày” ở Trung Đông bằng một lệnh ngừng bắn toàn diện, bắt đầu từ ngày 24 tháng 6.
