Israel lo ngại nguy cơ chạy đua hạt nhân lan rộng ở Trung Đông, khi Iran mở rộng chương trình làm giàu uranium và Saudi Arabia bày tỏ tham vọng phát triển năng lực hạt nhân.
Trong bối cảnh ngày càng có nhiều quốc gia Trung Đông thúc đẩy các chương trình hạt nhân, Israel đang bày tỏ lo ngại sâu sắc về một cuộc chạy đua hạt nhân khu vực có thể làm lung lay vị thế độc tôn của họ trong lĩnh vực này. Theo đánh giá của giới chuyên gia và các cựu quan chức cấp cao, đây không chỉ là cuộc đua về công nghệ mà còn là thách thức chiến lược ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh quốc gia của Israel.
Trung tâm nghiên cứu hạt nhân Negev tại Dimona – được xem là trung tâm bí mật nổi bật trong chương trình vũ khí hạt nhân không chính thức của Israel – đã được giữ trong vòng mơ hồ suốt nhiều thập kỷ. Tuy Israel chưa từng công khai thừa nhận sở hữu vũ khí hạt nhân, nhưng giới phân tích quốc tế, trong đó có giáo sư Avner Cohen – chuyên gia hàng đầu về không phổ biến vũ khí – khẳng định sự hiện diện này là “không thể chối cãi”.
Chiến lược mập mờ này, theo Cohen, là cách Israel duy trì vị thế cường quốc hạt nhân duy nhất trong khu vực mà không kích thích các quốc gia khác tìm cách sở hữu vũ khí tương tự. Tuy nhiên, trong bối cảnh Iran tiếp tục phát triển chương trình hạt nhân quy mô lớn, tuyên bố vì mục đích dân sự nhưng lại tạo ra lo ngại quốc tế về khả năng vũ khí hóa, thì trật tự mong manh này đang đứng trước nguy cơ đổ vỡ.
Israel đã từng chủ động hành động khi phát hiện mối đe dọa hạt nhân, như trong Chiến dịch Opera (1981) phá hủy lò phản ứng hạt nhân của Iraq và Chiến dịch “Outside the Box” tại Syria năm 2007. Những hành động này nằm trong khuôn khổ “Học thuyết Begin”, theo đó Israel sẽ ngăn chặn bất kỳ quốc gia nào trong khu vực phát triển vũ khí hạt nhân.
Iran – đối thủ hàng đầu của Israel – không chỉ mở rộng các cơ sở làm giàu uranium mà còn tham gia vào cuộc chiến bí mật kéo dài nhiều năm với Israel. Tình trạng leo thang giữa hai quốc gia có nguy cơ bùng nổ thành xung đột toàn diện nếu không có thỏa thuận hạt nhân mang tính ràng buộc và thực tế.
Trong khi đó, Saudi Arabia – một đối thủ tiềm tàng khác dù đang nỗ lực bình thường hóa quan hệ với Israel – cũng đã bày tỏ rõ ràng rằng họ sẽ theo đuổi năng lực hạt nhân nếu Iran đạt được điều đó. Thái tử Mohammed bin Salman từng tuyên bố sẵn sàng phát triển chương trình làm giàu uranium – một bước đi đầy tranh cãi, có thể phá vỡ “chuẩn mực vàng” từng được UAE thiết lập khi từ bỏ làm giàu nội địa trong thỏa thuận với Hoa Kỳ.
“Nếu người Iran có nó, chúng ta cũng nên có. Nếu Saudi có nó, chúng ta chắc chắn phải có”, Ariel Levite – cựu Phó tổng giám đốc Ủy ban Năng lượng Nguyên tử Israel cảnh báo về hiệu ứng domino.
Ngoài ra, Levite cho biết còn tồn tại mối liên kết ngầm giữa Saudi Arabia và Pakistan – quốc gia Hồi giáo duy nhất sở hữu vũ khí hạt nhân – khiến lo ngại về sự phổ biến công nghệ này càng tăng cao.
Hiện tại, quan hệ giữa Israel và Hoa Kỳ – đối tác chiến lược then chốt – cũng xuất hiện những rạn nứt tiềm ẩn. Dù cả hai bên đều công khai khẳng định quan điểm thống nhất về việc ngăn Iran sở hữu vũ khí hạt nhân, nhưng những bất đồng gần đây giữa Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu và Tổng thống Mỹ Donald Trump cho thấy có khoảng cách trong cách tiếp cận.
Netanyahu, đang đối mặt với áp lực lớn trong nước, có xu hướng lựa chọn các biện pháp quân sự để bảo vệ an ninh quốc gia, trong khi Trump lại thiên về giải pháp ngoại giao. Theo một số chuyên gia, Thủ tướng Israel có thể dùng vấn đề Iran như một công cụ củng cố hình ảnh và vị thế chính trị trước thềm cuộc bầu cử được dự đoán diễn ra trong vòng chưa đầy một năm tới.
“Tôi nghĩ rằng trong tâm trí của Bibi, đó là bây giờ hoặc không bao giờ”, Cohen nhận định, cho rằng Israel không có đủ khả năng hành động đơn phương mà không cần đến sự hỗ trợ từ Mỹ nếu muốn vô hiệu hóa hoàn toàn chương trình hạt nhân của Iran.
Dù chưa có thỏa thuận hạt nhân nào được ký kết với Iran hay Saudi Arabia, các cuộc đàm phán vẫn đang diễn ra, với vòng mới nhất tổ chức tại Rome. Nhưng theo các nhà quan sát, rủi ro một cuộc chạy đua hạt nhân ở Trung Đông – dù dưới danh nghĩa dân sự – đang ngày càng hiện hữu, có thể định hình lại cục diện chiến lược khu vực trong thập kỷ tới.
Trong bối cảnh đó, Israel tiếp tục duy trì lập trường kiên quyết: không cho phép bất kỳ quốc gia Trung Đông nào sở hữu vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, việc giữ vững vị thế này sẽ ngày càng khó khăn trong một khu vực đang chuyển động mạnh mẽ và đầy bất trắc.