Lesley Lokko đang thay đổi cách dạy và học kiến trúc bằng sáng kiến Nomadic African Studio và Viện Tương lai Châu Phi, thúc đẩy tư duy toàn cầu và đổi mới giáo dục ở lục địa đen.
Trong suốt ba thập kỷ qua, Lesley Lokko – nữ kiến trúc sư mang dòng máu Scotland-Ghana – đã kiên định theo đuổi sứ mệnh tái cấu trúc nền giáo dục kiến trúc trên bình diện toàn cầu, với trọng tâm là Châu Phi. Từ trải nghiệm bản thân khi còn là sinh viên ở London đến vai trò giám tuyển tại Venice Biennale, Lokko không ngừng thúc đẩy một mô hình học thuật phản ánh thực tiễn và đa dạng văn hóa hơn, đặc biệt hướng đến những cộng đồng từng bị gạt ra bên lề lịch sử kiến trúc.
Hành trình hình thành tư duy phản biện từ trải nghiệm cá nhân
Khi còn học ở London thập niên 1990, Lokko nhanh chóng nhận ra rằng giáo trình kiến trúc mang nặng tính châu Âu, tách biệt với hiện thực không gian sống ở các vùng khí hậu và văn hóa khác. Cô chỉ ra sự khác biệt từ cấu trúc gia đình, vật liệu xây dựng cho đến cách hiểu về khí hậu – điều mà theo cô, chương trình đào tạo truyền thống gần như bỏ qua. Cảm nhận này đã thôi thúc Lokko sau này hướng đến một phương pháp giáo dục phản ánh thực tiễn địa phương.
Nomadic African Studio và khát vọng đổi mới giáo dục
Với sáng kiến Nomadic African Studio thuộc Viện Tương lai Châu Phi (AFI), Lokko đang tạo dựng một mô hình giáo dục di động, nhằm khơi gợi tư duy sáng tạo thay vì chỉ chú trọng sản phẩm cuối cùng. Studio đầu tiên sẽ được tổ chức tại Fez (Maroc) vào tháng 7 với khoảng 30 bạn trẻ dưới 35 tuổi – phần lớn đến từ Châu Phi hoặc cộng đồng người gốc Phi di cư. Họ sẽ làm việc nhóm theo chủ đề, từ xây dựng đô thị đến bản sắc văn hóa, với mục tiêu không đơn thuần là trình diễn thiết kế mà là “học cách suy nghĩ”.
Lokko chia sẻ: “Thế giới không cần thêm một trường kiến trúc nữa. Thế giới cần những người trẻ dám tư duy sáng tạo và hành động táo bạo.”
Venice Biennale – nơi khẳng định vai trò lãnh đạo tư tưởng
Năm 2023, Lokko trở thành người phụ nữ da đen đầu tiên giám tuyển Venice Biennale và cũng là người phụ nữ châu Phi đầu tiên nhận Huy chương Vàng Hoàng gia về Kiến trúc. Chủ đề triển lãm “Châu Phi là phòng thí nghiệm của tương lai” không chỉ tôn vinh tiềm năng sáng tạo của lục địa này mà còn đặt nó vào vai trò trung tâm trong các cuộc thảo luận toàn cầu về khí hậu, di cư và phát triển đô thị.
“Rất nhiều vấn đề mà thế giới mới bắt đầu đối diện, Châu Phi đã sống chung hàng thế kỷ,” Lokko chia sẻ. “Chúng tôi muốn xây dựng một không gian nơi mọi người có thể cùng nhau tưởng tượng tương lai.”
Từ nhà văn đến người khai phá giáo dục hậu thực dân
Ít ai biết rằng Lokko từng rời khỏi ngành kiến trúc để trở thành nhà văn trong suốt 15 năm, khám phá chủ đề bản sắc và lịch sử thông qua tiểu thuyết. Kinh nghiệm này giúp cô mở rộng thế giới quan và xây dựng một triết lý giảng dạy đa chiều. Trở lại giảng đường với vai trò giám khảo ở Đại học Johannesburg, cô đón đầu làn sóng sinh viên đòi phi thực dân hóa giáo dục và xây dựng một chương trình hậu đại học tiên phong tại đây vào năm 2014.
Cô khẳng định: “Sự hiện diện của các giảng viên da màu là chất xúc tác. Khi sinh viên thấy ai đó giống mình đứng lớp, họ cảm thấy thuộc về không gian đó.”
Một tương lai được hình dung từ Châu Phi
Tâm huyết của Lesley Lokko không chỉ là cải tổ kiến trúc mà còn là tạo dựng một hệ sinh thái giáo dục thúc đẩy bình đẳng tri thức toàn cầu. Viện Tương lai Châu Phi là nơi để thử nghiệm, để thất bại và từ đó học cách định hình những khả năng mới cho tương lai. Qua từng dự án và thế hệ học viên, Lokko đang gieo mầm cho một nền kiến trúc phản ánh đúng bối cảnh – không chỉ ở Châu Phi mà trên toàn thế giới.
Nhìn xa hơn những bức tường của giảng đường truyền thống, hành trình của Lesley Lokko là một lời kêu gọi mạnh mẽ về sự cần thiết của giáo dục phản tư – thứ đặt sinh viên vào trung tâm, nơi họ không chỉ học kiến trúc mà còn học cách xây dựng lại thế giới quan.
