Từ ca ghép thận đầu tiên giữa hai anh em sinh đôi đến cấy ghép nội tạng lợn cho người, lịch sử cấy ghép nội tạng đã mở ra hy vọng sống mới cho hàng ngàn bệnh nhân.
Từ bước ngoặt đầu tiên
Năm 1954, Tiến sĩ Joseph E. Murray đã thực hiện ca ghép thận người đầu tiên thành công giữa hai anh em sinh đôi giống hệt nhau tại Boston. Vì họ có hệ thống miễn dịch trùng khớp, người nhận không gặp phản ứng đào thải và sống thêm 8 năm sau phẫu thuật. Ca mổ không chỉ tạo dấu ấn lịch sử mà còn giúp Tiến sĩ Murray giành giải Nobel Y học. Đây được xem là nền tảng cho các kỹ thuật cấy ghép nội tạng hiện đại ngày nay.
Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất khi ấy là sự đào thải miễn dịch. Chỉ đến khi các loại thuốc ức chế miễn dịch như azathioprine và prednisone ra đời vào đầu thập niên 1960, cơ hội cấy ghép từ người không cùng huyết thống mới trở nên khả thi. Năm 1962, ca ghép thận từ người chết não đầu tiên diễn ra, mở ra bước ngoặt lớn trong việc mở rộng nguồn hiến tặng.
Từ thử nghiệm mạo hiểm đến chuẩn y khoa
Thập niên 1960 và 1970 là thời kỳ thử và sai. Các bác sĩ bắt đầu mạo hiểm với các ca ghép gan, tụy và tim. Năm 1967, bác sĩ Christiaan Barnard đã thực hiện ca ghép tim người đầu tiên tại Nam Phi. Dù bệnh nhân chỉ sống thêm 18 ngày, đây vẫn là tiền đề quan trọng cho những tiến bộ sau này. Đến thập niên 1990, với sự hỗ trợ của các thuốc ức chế miễn dịch mới như cyclosporine, việc cấy ghép trở nên phổ biến và an toàn hơn.
Ngoài các cơ quan nội tạng, các ca ghép chi thể và mô mặt cũng đã được thực hiện thành công, tiêu biểu là ca ghép mặt một phần đầu tiên năm 2005 ở Pháp và ghép mặt toàn phần năm 2010 tại Tây Ban Nha.
Lợn – hy vọng mới của y học hiện đại
Trong khi công nghệ cấy ghép người tiến bộ nhanh chóng, nguồn nội tạng vẫn luôn khan hiếm. Điều này dẫn đến sự hồi sinh của một hướng tiếp cận từng gây tranh cãi: cấy ghép dị loài – sử dụng nội tạng động vật cho người.
Bệnh viện Brigham và Phụ nữ
Lợn, nhờ vào giải phẫu tương đồng và tốc độ sinh sản nhanh, đã được lựa chọn là ứng viên lý tưởng. Đặc biệt, công nghệ chỉnh sửa gen CRISPR đã cho phép các nhà khoa học loại bỏ những yếu tố gây đào thải mạnh ở người. Kết hợp với công nghệ nhân bản, giờ đây họ có thể tạo ra các “nhà tài trợ lợn” với cấu trúc di truyền phù hợp cho cấy ghép.
Những cột mốc tiên phong
Tháng 9.2021, tại NYU Langone Health, lần đầu tiên một quả thận lợn được ghép vào người chết não và hoạt động bình thường trong hơn 50 giờ. Bác sĩ Robert Montgomery cho biết đây là bước đệm quan trọng để hiểu rõ hơn về tương tác giữa cơ thể người và nội tạng động vật.
Không lâu sau đó, vào tháng 1.2022, ca ghép tim lợn đầu tiên cho bệnh nhân sống – ông David Bennett – được thực hiện thành công tại Đại học Maryland. Dù bệnh nhân chỉ sống thêm 2 tháng, đây là tiền lệ mở ra khả năng điều trị cho những trường hợp không còn lựa chọn khác.
Tương lai cá nhân hóa và bền vững
Không chỉ dừng lại ở cấy ghép dị loài, các công ty như United Therapeutics còn hướng tới việc phát triển “đàn organ tùy chỉnh” – các cơ quan được nuôi cấy từ tế bào gốc của chính bệnh nhân, kết hợp với khung sinh học từ nội tạng lợn. Mục tiêu là loại bỏ hoàn toàn nhu cầu sử dụng thuốc ức chế miễn dịch.
“Hy vọng không nên bị giới hạn. Cấy ghép dị loài là bước tiến từ tuyệt vọng đến khả năng thực tế – từ sống sót sang sống thực sự”, Tiến sĩ Jayme Locke, NYU Langone chia sẻ.
Dù còn nhiều thách thức phía trước, từ đạo đức, quy định pháp lý đến kiểm soát bệnh truyền nhiễm, nhưng khoa học đã tiến rất xa. Những ca cấy ghép thử nghiệm hôm nay có thể trở thành chuẩn điều trị phổ biến trong tương lai – mang lại một món quà cuộc sống cho hàng trăm nghìn bệnh nhân đang chờ đợi.
