Đại biểu Quốc hội ủng hộ cơ chế chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu nhằm tạo điều kiện cho nhà khoa học theo đuổi đề tài đột phá, tránh tâm lý sợ trách nhiệm.
Ông Trần Quốc Tuấn, Trưởng ban Tuyến giáo và Dân vận tỉnh Trà Vinh. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội
Chiều 6/5, các đại biểu Quốc hội đã tiến hành thảo luận tổ về Dự án Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo. Tâm điểm của phiên thảo luận xoay quanh nội dung cơ chế chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học – một đề xuất mới mẻ và mang tính đột phá trong cách tiếp cận chính sách khoa học hiện nay.
Theo đại biểu Trần Quốc Tuấn, Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận tỉnh Trà Vinh, bản chất của nghiên cứu khoa học là luôn chứa đựng yếu tố rủi ro, đặc biệt trong bối cảnh cách mạng công nghiệp mới đang định hình lại mọi lĩnh vực. Ông cho rằng chính những thất bại trong nghiên cứu – nếu được nhìn nhận đúng – sẽ trở thành động lực để sáng tạo, chứ không phải rào cản khiến các nhà khoa học ngại thử nghiệm.
Nhiều quốc gia phát triển, theo ông Tuấn, đã có cơ chế miễn truy cứu trách nhiệm dân sự và hình sự đối với những nhà khoa học thất bại trong nghiên cứu – với điều kiện đó là thất bại khách quan, không xuất phát từ sai phạm. Ông nhấn mạnh Việt Nam nên học hỏi cách làm này nhưng cần đặt ra tiêu chí rõ ràng, tránh để cơ chế trở thành “lá chắn” cho sự thiếu trách nhiệm hoặc trục lợi từ ngân sách nhà nước.
GS.TS Hoàng Văn Cường – nguyên Phó hiệu trưởng Đại học Kinh tế Quốc dân nhận định:
“Cần xác định rõ thế nào là rủi ro trong nghiên cứu. Đôi khi thất bại không phải là không đạt kết quả, mà là kết quả ngoài dự đoán. Cơ chế chấp nhận rủi ro sẽ mở đường cho các nhà khoa học dám nghĩ, dám làm, từ đó tạo ra các đột phá công nghệ thực sự.”
Cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng (Ủy ban Kinh tế và Tài chính) cho rằng, việc miễn trừ trách nhiệm không nên chỉ dựa vào tiêu chí “tuân thủ đúng quy trình”. Theo ông, cần có các ràng buộc bổ sung về minh bạch, báo cáo và hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước để đảm bảo trách nhiệm giải trình.
Dự thảo luật lần này hướng đến trao quyền tự chủ tối đa cho các tổ chức nghiên cứu, từ bộ máy tổ chức đến chi tiêu theo cơ chế khoán chi. Nhà nước sẽ chuyển từ quản lý chi tiết sang quản lý theo mục tiêu, đầu ra và hiệu quả nghiên cứu. Quan trọng nhất, dự luật đề xuất miễn trách nhiệm dân sự đối với tổ chức nghiên cứu khi dự án không đạt kết quả như kỳ vọng, nhằm khuyến khích các nhà khoa học dám theo đuổi các đề tài mạo hiểm, có tiềm năng đột phá cao.
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định rằng, việc chấp nhận rủi ro không đồng nghĩa với buông lỏng kiểm soát. Ngược lại, nó giúp tạo môi trường linh hoạt hơn, thúc đẩy tinh thần đổi mới và khai phá những lĩnh vực tiềm năng nhưng chưa có nhiều nghiên cứu. Các tổ chức hiệu quả sẽ được tăng ngân sách và hỗ trợ nhiều hơn; ngược lại, những đơn vị yếu kém sẽ bị giảm hoặc cắt nguồn lực.
Một đề xuất cụ thể khác được đưa ra tại phiên thảo luận là yêu cầu các dự án nghiên cứu có kế hoạch quản lý rủi ro, bao gồm cả phương án dự phòng và bảo hiểm nghiên cứu. Điều này vừa giúp đảm bảo trách nhiệm khoa học, vừa tăng tính minh bạch trong sử dụng ngân sách.
Dự thảo luật sẽ được Quốc hội đưa ra thảo luận tại hội trường vào ngày 13/5 tới và dự kiến thông qua trong kỳ họp thứ hai. Nếu được thông qua, đây sẽ là bước ngoặt lớn trong cách tiếp cận chính sách khoa học tại Việt Nam – chuyển từ kiểm soát sang hỗ trợ đổi mới.
