Solar Orbiter đã ghi lại những hình ảnh đầu tiên trong lịch sử về cực nam của Mặt Trời, tiết lộ hoạt động từ trường hỗn loạn trong giai đoạn đỉnh điểm của chu kỳ mặt trời.
Tàu thăm dò Solar Orbiter do Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA) và NASA hợp tác đã lần đầu tiên chụp được những hình ảnh độc nhất vô nhị về cực nam của Mặt Trời, mở ra một kỷ nguyên mới trong nghiên cứu vật lý mặt trời. Những hình ảnh công bố ngày 12/6/2025 không chỉ đánh dấu bước ngoặt công nghệ mà còn mang đến cái nhìn chưa từng có về từ trường hỗn loạn ở khu vực xa xôi nhất của ngôi sao gần Trái Đất nhất.
Theo ESA, những hình ảnh này rất quan trọng vì cực nam Mặt Trời từ lâu đã là vùng khó tiếp cận, do hầu hết các tàu vũ trụ và đài quan sát trước đây chỉ tập trung vào khu vực quanh xích đạo Mặt Trời – vốn cùng mặt phẳng với quỹ đạo Trái Đất. Với quỹ đạo đặc biệt có được nhờ những lần bay qua sao Kim, Solar Orbiter đã thay đổi góc nhìn, nghiêng đủ để “soi” được những vĩ độ cao hơn của Mặt Trời. Những bức ảnh mới nhất được chụp vào cuối tháng 3, khi tàu đạt đến vị trí dưới 17 độ so với đường xích đạo, cho phép tiếp cận trực tiếp vùng cực nam.
Carole Mundell, Giám đốc Khoa học ESA, khẳng định:
“Những góc nhìn độc đáo này là bước khởi đầu cho một thời đại khoa học Mặt Trời hoàn toàn mới, giúp chúng ta hiểu rõ hơn cách thức hoạt động và hành vi của ngôi sao sống còn này.”
Solar Orbiter đang hoạt động đúng vào giai đoạn Mặt Trời tiến gần đến “cực đại mặt trời” – thời kỳ hoạt động mạnh nhất trong chu kỳ 11 năm của nó. Giai đoạn này đặc trưng bởi các vụ bùng phát năng lượng lớn, bão mặt trời và sự đảo cực từ. Theo các nhà khoa học, trong quá trình này, cực từ nam có thể trở thành cực bắc từ, và ngược lại. Hiện tượng đảo cực này là một phần bí ẩn lớn trong vật lý Mặt Trời, và cho đến nay vẫn chưa có lời giải chính xác.
Từ dữ liệu mà Solar Orbiter gửi về, các nhà khoa học phát hiện một hiện tượng bất ngờ: cả cực từ bắc và cực từ nam đang cùng hiện diện tại cực nam Mặt Trời — một trạng thái hỗn loạn về từ trường chỉ tồn tại ngắn trong quá trình đảo cực. Khi hoàn tất, một cực đơn sẽ dần hình thành và Mặt Trời bước vào pha yên tĩnh hơn, gọi là “cực tiểu mặt trời”.
Nhà vật lý mặt trời Sami Solanki từ Viện Max Planck, Đức, nhà khoa học trưởng của thiết bị lập bản đồ từ trường PHI trên Solar Orbiter, cho biết:
“Chúng tôi không hoàn toàn hiểu được cách các từ trường tích tụ rồi đảo cực. Việc Solar Orbiter đạt đến vĩ độ cao đúng thời điểm là cơ hội tuyệt vời để theo dõi toàn bộ quá trình từ một góc độ hoàn toàn mới.”
Solar Orbiter được phóng lên từ tháng 2/2020, với mục tiêu thiết lập bản đồ từ trường bề mặt Mặt Trời, khám phá gió mặt trời, bão plasma và nhiều hiện tượng liên quan đến thời tiết không gian. Những dữ liệu hiện tại chỉ là khởi đầu. Trong những năm tới, quỹ đạo của tàu dự kiến sẽ nghiêng hơn nữa, đưa toàn bộ vùng cực nam Mặt Trời vào tầm quan sát.
Daniel Müller, nhà khoa học dự án Solar Orbiter của ESA, khẳng định thêm:
“Chúng tôi tin rằng dữ liệu tiếp theo sẽ còn mang tính cách mạng hơn, thay đổi hiểu biết về từ trường, gió mặt trời và hoạt động tổng thể của ngôi sao này.”
Khám phá cực nam Mặt Trời không chỉ là thắng lợi về công nghệ mà còn mang ý nghĩa thiết thực. Từ trường Mặt Trời là yếu tố chính ảnh hưởng đến thời tiết vũ trụ – một yếu tố có thể gây rối loạn hệ thống điện, vệ tinh và viễn thông trên Trái Đất. Do đó, hiểu rõ hành vi của Mặt Trời từ các cực là bước đi quan trọng trong dự báo và bảo vệ hạ tầng công nghệ hiện đại của nhân loại.