Tuổi thọ trung bình của người Việt đã tăng vọt 30 năm sau hơn nửa thế kỷ, đạt 74,7 tuổi, một kỳ tích đáng nể. Tuy nhiên, bài viết này phân tích sâu nghịch lý khi số năm sống khỏe lại thấp hơn chuẩn thế giới.
Một bước nhảy vọt đáng kinh ngạc trong lịch sử nhân khẩu học Việt Nam đã diễn ra chỉ trong hơn 60 năm. Từ con số khiêm tốn khoảng 45 tuổi vào những năm 1960, tuổi thọ trung bình của người Việt đã tăng phi mã thêm gần 30 năm, chính thức cán mốc 74,7 tuổi vào năm 2024, cao hơn mức trung bình của thế giới tới 2 năm.
Đây là một thành tựu ấn tượng, phản ánh sự thay đổi toàn diện của đất nước. Việc chiến tranh kết thúc, nạn đói được đẩy lùi, và đặc biệt là những tiến bộ vượt bậc của y học cùng khả năng tiếp cận dịch vụ y tế dễ dàng hơn đã tạo nên một cuộc cách mạng. Tỷ suất tử vong thô đã giảm từ 21% trong giai đoạn 1960-1965 xuống chỉ còn 5,6% vào năm 2024, một minh chứng rõ nét cho sự cải thiện chất lượng sống.
Tuy nhiên, đằng sau con số ấn tượng này là một nghịch lý đáng suy ngẫm: người Việt sống lâu hơn nhưng không sống khỏe hơn.
Nghịch lý của tuổi già: Thêm năm tháng nhưng không thêm sức khỏe
GS.TS. Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và Các vấn đề xã hội, chỉ ra một sự thật tréo ngoe. Dù tuổi thọ chung cao hơn thế giới, nhưng số năm sống khỏe mạnh của người Việt lại thấp hơn. Dữ liệu năm 2019 cho thấy, một người đàn ông Việt Nam 60 tuổi chỉ có trung bình 12,9 năm sống khỏe mạnh phía trước, trong khi phụ nữ là 16,4 năm, đều thấp hơn so với mức trung bình toàn cầu.
Gánh nặng bệnh tật đang đè lên vai những người cao tuổi. Các thống kê cho thấy một bức tranh đáng lo ngại: 48,5% người già phải chống chọi với viêm khớp, gần 41% bị tăng huyết áp, và hơn 30% chịu đựng những cơn đau lưng mạn tính. Bên cạnh đó, các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, ung thư, đái tháo đường đang ngày càng phổ biến, kết hợp với các yếu tố như dinh dưỡng chưa hợp lý và môi trường ô nhiễm, bào mòn chất lượng những năm tháng cuối đời.
Số liệu cũng cho thấy sự chênh lệch rõ rệt giữa các giới và vùng miền. Phụ nữ Việt Nam thường sống lâu hơn nam giới khoảng 5 năm (77,3 so với 72,3 tuổi). Các khu vực kinh tế phát triển như Đông Nam Bộ hay đồng bằng sông Hồng có tuổi thọ trung bình cao hơn (75,7-76,5 tuổi), trong khi các vùng còn nhiều khó khăn như Tây Nguyên hay miền núi phía Bắc lại thấp hơn đáng kể (72-72,8 tuổi).
Thách thức nào đang chờ đợi một Việt Nam ‘già hóa’?
Tốc độ già hóa dân số của Việt Nam đang đặt ra những thách thức khổng lồ. Tổng cục Thống kê dự báo đến năm 2038, chỉ còn chưa đầy 15 năm nữa, cứ 5 người Việt thì sẽ có một người trên 60 tuổi. Cấu trúc gia đình truyền thống “tam, tứ đại đồng đường” đang thay đổi nhanh chóng. Tỷ lệ người cao tuổi sống riêng đã tăng từ 18% năm 2009 lên 27% vào năm 2019, đồng nghĩa với việc gánh nặng chăm sóc không còn có thể chỉ dựa vào con cháu.
Hệ thống y tế đang đứng trước áp lực phải thay đổi để thích ứng. TS.BS Nguyễn Trung Anh, Giám đốc Bệnh viện Lão khoa Trung ương, nhấn mạnh sự cấp thiết của việc phát triển nhân lực chuyên sâu về lão khoa và các lĩnh vực liên quan như sa sút trí tuệ, Parkinson, bệnh lý tim mạch, cơ xương khớp.
Trước viễn cảnh này, Bộ Y tế đã đề xuất nhiều giải pháp, bao gồm cấp học bổng cho sinh viên chuyên ngành lão khoa và hỗ trợ mua bảo hiểm y tế cho khoảng 5% người cao tuổi hiện chưa có thẻ. Đây là những bước đi đầu tiên để xây dựng một hệ thống chăm sóc dài hạn, toàn diện, đảm bảo người cao tuổi không chỉ sống lâu mà còn sống vui, sống khỏe.
Câu chuyện của bà Hạnh, 80 tuổi, người vẫn đều đặn họp lớp với bạn bè cũ, là một hình mẫu cho lối sống tích cực ở tuổi già. Tự chủ tài chính với lương hưu, bà chủ động chăm sóc sức khỏe bằng chế độ ăn uống khoa học, tập luyện đều đặn và giữ tinh thần lạc quan. Bà chia sẻ:
“Tôi mong muốn có thể tham gia họp lớp, gặp lại bạn bè thêm nhiều năm nữa, để tuổi già cùng nhau sống vui khỏe có ích”.
Ước mong giản dị của bà Hạnh cũng chính là mục tiêu mà cả xã hội đang hướng tới: biến những năm tháng được cộng thêm thành thời gian của sức khỏe, niềm vui và sự cống hiến.
