Đề xuất bỏ bằng tốt nghiệp trung học cơ sở đang tạo ra một cuộc thảo luận sâu rộng, hé mở một hướng đi mới về đơn giản hóa thủ tục và hội nhập quốc tế. Liệu sự thay đổi này có thực sự tối ưu cho hệ thống giáo dục Việt Nam?
Một đề xuất mang tính bước ngoặt vừa được Bộ Giáo dục và Đào tạo đặt lên bàn nghị sự của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, có khả năng thay đổi một quy trình vốn đã quen thuộc với hàng triệu học sinh và phụ huynh Việt Nam: chính thức “khai tử” tấm bằng tốt nghiệp trung học cơ sở (THCS).
Thay vì cấp một tấm bằng vật lý, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn đề xuất một phương án gọn nhẹ và hiện đại hơn. Theo đó, việc xác nhận học sinh đã hoàn thành chương trình lớp 9 sẽ được giao trực tiếp cho hiệu trưởng các trường THCS, thể hiện ngay trong học bạ.
Tại sao lại có sự thay đổi đột phá này? Lý giải cho đề xuất, Bộ trưởng Sơn cho rằng đây là một bước đi cần thiết để cởi trói cho bộ máy hành chính, giảm thiểu những thủ tục không còn phù hợp và tiết kiệm chi phí xã hội. Quan trọng hơn, đây là cách Việt Nam đang chủ động học hỏi và hòa mình vào dòng chảy của các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới. Nhiều cường quốc giáo dục như Mỹ, Anh, Canada, Úc hay Phần Lan đều không sử dụng bằng tốt nghiệp cho cấp học này. Tại các quốc gia đó, một xác nhận chính thức từ nhà trường là đủ để học sinh tiếp tục các lộ trình học tập cao hơn.
Ở Việt Nam, với tỷ lệ phổ cập giáo dục THCS đã chạm ngưỡng gần 100%, việc duy trì kỳ thi và cấp bằng được cho là không còn nhiều ý nghĩa thực tiễn. Sự thay đổi từ “tấm bằng” sang “dòng xác nhận” trong học bạ, theo Bộ, sẽ không gây ảnh hưởng đến quyền lợi của học sinh mà còn giúp các em và gia đình giảm bớt gánh nặng thủ tục.
Cùng với đề xuất này, một sự thay đổi về phân cấp quản lý khác cũng được đưa ra. Thẩm quyền cấp bằng tốt nghiệp Trung học phổ thông (THPT) dự kiến sẽ được chuyển từ Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo về thẳng cho hiệu trưởng các trường THPT. Đây là một bước tiến mạnh mẽ trong việc trao quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm cho các cơ sở giáo dục.
Tuy nhiên, không phải tất cả đều là màu hồng. Vẫn còn đó những băn khoăn về tính hiệu lực và sức nặng của tờ giấy “xác nhận”. Đại diện Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội đã nêu lên quan ngại, cho rằng tấm bằng tốt nghiệp THCS hiện vẫn là một minh chứng quan trọng, là cơ sở để thực hiện việc phân luồng học sinh và là tiêu chí bắt buộc để các em có thể tham dự kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10. Việc loại bỏ nó cần một lộ trình và những quy định thay thế hết sức cẩn trọng.
Siết chặt chất lượng đào tạo đại học: Trọng tâm vào luật, y dược và sư phạm
Bên cạnh những thay đổi ở bậc phổ thông, dự thảo luật sửa đổi cũng dành sự quan tâm đặc biệt đến chất lượng giáo dục đại học, đặc biệt là ở ba lĩnh vực có tầm ảnh hưởng sâu rộng đến xã hội: Luật, Y dược và Sư phạm.
Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định đã thẳng thắn cảnh báo về thực trạng đáng báo động khi một số trường đại học mở ngành chỉ với mục tiêu thu học phí, thương mại hóa giáo dục mà xem nhẹ chất lượng. Ông dẫn chứng, cả nước hiện có tới 103 cơ sở đào tạo cử nhân luật, nhưng nhiều nơi chỉ có vài chục sinh viên mỗi khóa, thiếu thốn giáo trình và đặc biệt là không có đội ngũ giảng viên cơ hữu. Tương tự, ngành y dược với 40-50 cơ sở đào tạo trên toàn quốc cũng đặt ra câu hỏi lớn về việc liệu có đủ bệnh viện, phòng thí nghiệm để sinh viên có môi trường thực hành đạt chuẩn.
“Ba ông thầy này tác động rất lớn đến xã hội,” Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh.
Để giải quyết vấn đề này, dự thảo luật bổ sung các tiêu chuẩn kiểm định chất lượng khắt khe làm căn cứ để xác định một cơ sở giáo dục có đạt chuẩn hay không. Luật sẽ quy định rõ các điều kiện tối thiểu để được phép mở ngành, bao gồm: cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm, đội ngũ giảng viên cơ hữu phải đạt tỷ lệ tối thiểu 50% (trong đó có quy định về tỷ lệ tiến sĩ, giáo sư), cùng hệ thống giáo án, học liệu đầy đủ.
Nếu một cơ sở không đáp ứng được các tiêu chuẩn kiểm định, biện pháp xử lý sẽ rất nghiêm khắc, có thể là đình chỉ hoạt động hoặc thậm chí rút giấy phép vĩnh viễn. Động thái này được kỳ vọng sẽ thanh lọc hệ thống, đảm bảo chất lượng đầu ra, đặc biệt là với những ngành nghề đòi hỏi đạo đức và chuyên môn cao như thầy thuốc, thầy giáo và những người thực thi pháp luật.
