Chính phủ đề xuất lộ trình chuyển 5 triệu hộ kinh doanh thành doanh nghiệp từ năm 2026, đồng thời xóa bỏ hình thức thuế khoán nhằm tăng minh bạch và công bằng.
ẢNH: GIA HÂN
Tại phiên thảo luận sáng 20.5 trong khuôn khổ kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV, đề xuất chuyển đổi toàn bộ 5 triệu hộ kinh doanh hiện nay sang mô hình doanh nghiệp từ năm 2026 đã được đại biểu Quốc hội Trần Thị Nhị Hà, Phó chủ nhiệm Ủy ban Dân nguyện – Giám sát Quốc hội, chính thức đưa ra. Đề xuất này được đặt trong bối cảnh sửa đổi luật Doanh nghiệp, nhằm hướng tới xóa bỏ cơ chế thuế khoán đang áp dụng cho các hộ kinh doanh cá thể.
Theo bà Hà, hiện nay khu vực kinh tế tư nhân của Việt Nam bao gồm khoảng 940.000 doanh nghiệp và hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể – một con số chiếm tỷ trọng lớn nhưng chưa được quản lý theo tiêu chuẩn doanh nghiệp. Điều đáng chú ý là dù nhiều chính sách khuyến khích chuyển đổi mô hình kinh doanh đã được ban hành từ sau luật Doanh nghiệp 2005, nhưng số lượng hộ kinh doanh không giảm mà vẫn tiếp tục gia tăng.
Một trong những nguyên nhân chính là do hộ kinh doanh đang được hưởng lợi từ cơ chế thuế khoán đơn giản, không yêu cầu chứng từ kế toán đầy đủ và mức xử phạt vi phạm hành chính thấp hơn đáng kể so với doanh nghiệp – chỉ bằng khoảng một nửa. Trong khi đó, theo bà Hà, vẫn có nhiều hộ kinh doanh có doanh thu lên tới hàng chục tỉ đồng mỗi năm nhưng vẫn hoạt động ngoài khung pháp lý quy định cho doanh nghiệp.
“Một doanh nghiệp có doanh thu chỉ vài chục triệu đến vài trăm triệu đồng mỗi năm phải tuân thủ đầy đủ chế độ kế toán, hóa đơn. Nhưng nhiều hộ kinh doanh đạt quy mô doanh thu hàng chục tỉ đồng lại chỉ bị khoán thuế và không chịu sự điều chỉnh bởi luật Doanh nghiệp. Đây là lỗ hổng cần xử lý khẩn cấp”, bà Trần Thị Nhị Hà nhấn mạnh.
Ngoài ra, bà Hà còn chỉ ra sự bất cập trong việc luật hiện hành vẫn đang duy trì hai mô hình doanh nghiệp: doanh nghiệp tư nhân (không có tư cách pháp nhân) và công ty (có tư cách pháp nhân). Cách phân biệt này khiến các quy định pháp lý trở nên bất cân xứng – khi thì quá lỏng lẻo đối với công ty, khi lại quá ràng buộc với doanh nghiệp tư nhân.
Với tinh thần bám sát Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, bà Hà kiến nghị Chính phủ cần thiết lập một lộ trình rõ ràng để chuyển đổi toàn bộ hộ kinh doanh sang mô hình doanh nghiệp, gắn liền với việc xóa bỏ thuế khoán vào năm 2026. Đồng thời, cần xây dựng một luật Doanh nghiệp tư nhân mới, phù hợp với quy mô nhỏ và siêu nhỏ, với các tiêu chí như:
- Thủ tục đăng ký đơn giản, chi phí thành lập thấp hơn công ty.
- Miễn báo cáo tài chính định kỳ và kiểm toán nếu doanh thu dưới ngưỡng quy định.
- Chuyển từ thuế khoán sang thuế thu nhập cá nhân để bảo đảm công bằng.
Bà Hà cũng đề xuất đổi tên luật Doanh nghiệp thành luật Công ty, sau khi đã tách nhóm doanh nghiệp tư nhân ra khỏi phạm vi áp dụng. Mục tiêu là tránh tình trạng áp dụng một khung pháp lý chung cho hai mô hình có sự khác biệt lớn về tư cách pháp lý và trách nhiệm tài sản.
Liên quan đến quyền của viên chức trong lĩnh vực khoa học và giáo dục đại học công lập, bà Hà cho rằng cần mở rộng quyền góp vốn và tham gia quản lý doanh nghiệp. Bởi hiện dự thảo luật chỉ đề cập đến viên chức tại cơ sở giáo dục đại học công lập, trong khi dự thảo luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo lại quy định rộng hơn – bao gồm cả tổ chức khoa học và công nghệ công lập.
Việc thiếu nhất quán này, theo đại biểu Hà, có thể dẫn đến chồng chéo hoặc gây khó khăn khi thực thi. Do đó, bà kiến nghị cần sửa đổi để đồng bộ giữa hai dự thảo luật, mở rộng đối tượng viên chức được phép góp vốn, điều hành doanh nghiệp, phù hợp với thực tiễn chuyển giao kết quả nghiên cứu ra thị trường.
Bộ Tài chính – cơ quan chủ trì soạn thảo – cho biết Nghị quyết 68 đã xác định rõ việc cho phép viên chức của tổ chức khoa học và công nghệ công lập, cũng như cơ sở giáo dục đại học công lập, được quyền góp vốn, quản lý doanh nghiệp nhằm mục tiêu thương mại hóa kết quả nghiên cứu.
