Phân tích từ hơn 240.000 người cho thấy tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến có thể làm tăng nguy cơ tử vong sớm và gây hại cho sức khỏe toàn diện.
Hình ảnh Igor Barilo/iStockphoto/Getty
Một phân tích quy mô lớn mới đây đã chỉ ra rằng việc tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến ở mức cao có thể làm tăng nguy cơ tử vong sớm do mọi nguyên nhân. Nghiên cứu này được thực hiện dựa trên dữ liệu từ hơn 240.000 người trong độ tuổi từ 30 đến 69 – giai đoạn được xem là trước ngưỡng tuổi tử vong thông thường.
Tiến sĩ Carlos Augusto Monteiro, giáo sư danh dự tại Trường Y tế Công cộng thuộc Đại học São Paulo (Brazil), đồng thời là người khởi xướng thuật ngữ “siêu chế biến” và xây dựng hệ thống phân loại thực phẩm NOVA vào năm 2009, cho biết: “Chúng tôi phát hiện rằng chỉ cần tăng 10% lượng calo từ thực phẩm siêu chế biến, nguy cơ tử vong sớm đã tăng gần 3%.”
Thực phẩm siêu chế biến là gì?
Theo hệ thống NOVA, thực phẩm được chia thành bốn nhóm dựa trên mức độ chế biến:
- Nhóm 1: Thực phẩm tự nhiên hoặc qua chế biến tối thiểu như rau củ, trái cây, trứng, sữa và thịt tươi.
- Nhóm 2: Các thành phần dùng để nấu ăn như dầu, đường, muối, thảo mộc.
- Nhóm 3: Thực phẩm chế biến thông thường như đồ hộp, rau đông lạnh, kết hợp giữa nhóm 1 và nhóm 2.
- Nhóm 4: Thực phẩm siêu chế biến (Ultra-Processed Foods – UPF), vốn được tạo ra từ nguyên liệu công nghiệp, ít hoặc không chứa thực phẩm nguyên bản, đi kèm với các phụ gia hóa học nhằm tăng hương vị, kéo dài hạn sử dụng và kích thích vị giác.
Monteiro nhấn mạnh rằng: “Cơ thể con người có thể phản ứng tiêu cực với các thành phần tổng hợp này như thể chúng là yếu tố có hại, gây rối loạn hệ thống và suy yếu khả năng miễn dịch tùy vào mức độ tiếp xúc.”
Nguy cơ bệnh tật gia tăng cùng thực phẩm siêu chế biến
Không chỉ liên quan đến tỷ lệ tử vong sớm, các nghiên cứu gần đây còn cho thấy việc tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến thường xuyên có thể liên quan đến hàng loạt vấn đề sức khỏe như:
- Tăng nguy cơ mắc bệnh tim và rối loạn tâm thần lên tới 50%
- Lo âu: tăng đến 53%
- Béo phì: tăng đến 55%
- Rối loạn giấc ngủ: tăng đến 41%
- Tiểu đường loại 2: tăng đến 40%
- Tỷ lệ trầm cảm và tử vong do mọi nguyên nhân: tăng đến 20%
Đáng chú ý, chỉ một khẩu phần UPF mỗi ngày, tương đương khoảng 10% khẩu phần ăn, đã đủ để làm tăng các rủi ro này.
Thực phẩm chế biến. Ảnh minh họa
Tác động toàn cầu và những con số đáng báo động
Một nghiên cứu công bố năm 2025 trên Tạp chí Y học Dự phòng Hoa Kỳ đã đánh giá tỷ lệ tử vong có thể phòng tránh tại 8 quốc gia dựa vào mức độ tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến. Tại Hoa Kỳ – quốc gia có mức tiêu thụ UPF cao nhất thế giới (chiếm gần 55% chế độ ăn trung bình) – ước tính có thể đã tránh được hơn 124.000 ca tử vong chỉ trong năm 2017 nếu không sử dụng loại thực phẩm này.
Tại các quốc gia có mức tiêu thụ thấp hơn như Colombia (15%) và Brazil (17,4%), việc giảm mức sử dụng UPF xuống 0% có thể đã ngăn chặn lần lượt gần 3.000 và 25.000 ca tử vong mỗi năm. Tuy nhiên, các nhà khoa học cũng thừa nhận rằng kịch bản này là phi thực tế trong bối cảnh hiện tại.
“Mức rủi ro lý thuyết đặt ở ngưỡng bằng 0 có thể dẫn đến việc đánh giá quá cao mức độ ảnh hưởng. Việc loại bỏ hoàn toàn UPF là gần như không khả thi trong xã hội hiện nay.”
— Giáo sư Fang Fang Zhang, Đại học Tufts, Hoa Kỳ
Góc nhìn từ ngành công nghiệp thực phẩm
Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng thuận với kết luận của các nhà nghiên cứu. Bà Sarah Gallo, Phó chủ tịch cấp cao của Hiệp hội Thương hiệu Tiêu dùng Mỹ, cho rằng: “Việc công kích các sản phẩm thực phẩm tiện lợi có thể khiến người tiêu dùng lo ngại không cần thiết và dẫn đến chất lượng chế độ ăn bị suy giảm, đặc biệt với các nhóm dân cư có thu nhập thấp.”
Thực phẩm siêu chế biến phổ biến trong các sản phẩm như bánh nướng, đồ ăn nhanh, ngũ cốc ăn sáng, đồ uống ngọt và bữa ăn đông lạnh — vốn tiện lợi, giá rẻ và phổ biến trong nhịp sống hiện đại.
Lời cảnh báo sức khỏe:
Dù chưa thể xác định UPF là nguyên nhân trực tiếp gây tử vong, nhưng sự xuất hiện của mối liên hệ thống nhất giữa chúng và các kết quả sức khỏe tiêu cực trên nhiều quốc gia khiến giới khoa học không thể làm ngơ. Cần có chiến lược dinh dưỡng hợp lý để dần hạn chế sử dụng thực phẩm siêu chế biến, ưu tiên các thực phẩm tươi sống, ít chế biến và cân bằng dinh dưỡng để duy trì sức khỏe lâu dài.
