Dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử sửa đổi trao quyền cho Thủ tướng quyết định chủ trương xây dựng nhà máy điện hạt nhân, đẩy mạnh phát triển năng lượng nguyên tử.
Phó thủ tướng Lê Thành Long – Ảnh: Quochoi.vn
Chiều 5-5, tại kỳ họp Quốc hội, Phó thủ tướng Lê Thành Long đã trình bày dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), trong đó nhấn mạnh vai trò trọng yếu của năng lượng hạt nhân trong chiến lược phát triển năng lượng quốc gia. Việc sửa luật lần này nhằm khắc phục các bất cập hiện hành, đồng thời mở rộng phạm vi xã hội hóa và tăng cường quản lý nhà nước trong lĩnh vực ứng dụng năng lượng nguyên tử.
Dự luật mới được thiết kế xoay quanh bốn chính sách trọng tâm: (1) khuyến khích phát triển và xã hội hóa năng lượng nguyên tử; (2) tăng cường đảm bảo an toàn bức xạ, an ninh và an toàn hạt nhân; (3) phân cấp rõ ràng trong công tác quản lý nhà nước; và (4) tạo điều kiện thuận lợi cho thanh sát, xử lý chất thải phóng xạ, ứng phó sự cố hạt nhân và thiết lập trách nhiệm dân sự trong các tình huống phát sinh thiệt hại.
Một điểm mới quan trọng trong dự luật lần này là đề xuất phân quyền quyết định chủ trương đầu tư xây dựng nhà máy điện hạt nhân từ Quốc hội sang Thủ tướng Chính phủ. Cơ chế này được kỳ vọng sẽ giúp tăng tính chủ động, rút ngắn quy trình ra quyết định và đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án điện hạt nhân – lĩnh vực đòi hỏi vốn lớn, kỹ thuật cao và thời gian đầu tư dài hạn.
TS. Lê Văn Hòa – chuyên gia năng lượng thuộc Viện Nghiên cứu phát triển bền vững năng lượng Việt Nam nhận định:
“Việc phân quyền cho Thủ tướng quyết định chủ trương đầu tư nhà máy điện hạt nhân là bước đi cần thiết để đảm bảo tính linh hoạt trong quản lý. Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết là phải có cơ chế kiểm tra, giám sát độc lập và minh bạch nhằm phòng tránh các rủi ro về an toàn hạt nhân và đảm bảo hiệu quả đầu tư.”
Dự thảo luật cũng đặt ra yêu cầu về năng lực cơ quan pháp quy hạt nhân – cơ quan chịu trách nhiệm kiểm soát toàn bộ hoạt động hạt nhân tại Việt Nam – bao gồm cả việc thiết lập rõ chức năng, quyền hạn và quan hệ công tác. Theo đó, cơ quan này cần đủ năng lực kỹ thuật và tuân thủ đầy đủ các tiêu chuẩn của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) cũng như các điều ước quốc tế có liên quan.
Ông Lê Quang Huy – Ảnh: Quochoi.vn
Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, cơ quan thẩm tra dự thảo, đồng tình với định hướng phát triển năng lượng hạt nhân nhưng đề nghị bổ sung quy định nhằm đảm bảo an toàn trong quá trình đầu tư và vận hành các cơ sở bức xạ, sản xuất và chế biến vật liệu phóng xạ.
Về mặt kỹ thuật, cơ quan thẩm tra nhấn mạnh việc phê duyệt thiết kế các nhà máy điện hạt nhân cần phải được thực hiện bởi cơ quan chuyên trách của nước đối tác, trong khi các thiết kế nội địa do Việt Nam tự phát triển phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy chuẩn về an toàn và an ninh hạt nhân của IAEA.
Ngoài ra, các chính sách liên quan đến xử lý chất thải phóng xạ cũng được đề xuất hoàn thiện, bao gồm kiểm soát nguồn phóng xạ đã qua sử dụng, xây dựng kế hoạch ứng phó sự cố và nâng cao năng lực xử lý tình huống khẩn cấp một cách hiệu quả và đồng bộ.
Song song với dự thảo về năng lượng nguyên tử, Quốc hội cũng đã nghe tờ trình từ Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên về dự thảo sửa đổi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Trong đó, nổi bật là đề xuất thành lập Quỹ thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả – một tổ chức tài chính nhà nước nhằm hỗ trợ doanh nghiệp và hộ tiêu dùng chuyển đổi sang các công nghệ tiết kiệm năng lượng.
Cơ quan thẩm tra cho biết có ý kiến đồng tình, coi đây là bước đi cần thiết để thúc đẩy sử dụng năng lượng bền vững. Tuy nhiên, cũng có quan điểm cho rằng cần cân nhắc kỹ lưỡng về tính khả thi và khả năng cấp vốn trong bối cảnh ngân sách hạn chế. Do đó, đề nghị hoàn thiện các quy định cụ thể về mục tiêu, nhiệm vụ, cơ chế tài chính và phương thức hoạt động của quỹ để làm căn cứ triển khai.
Việc sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử và Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả thể hiện nỗ lực đồng bộ của Chính phủ trong việc xây dựng khung pháp lý hiện đại, thúc đẩy chuyển dịch năng lượng và tiếp cận các công nghệ tiên tiến, bền vững – những yếu tố then chốt để Việt Nam thực hiện thành công cam kết về trung hòa carbon và phát triển xanh trong tương lai.
