VinSpeed và THACO cùng đề xuất đầu tư siêu dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam. Chuyên gia phân tích đâu là phương án khả thi hơn?
Hai tập đoàn tư nhân hàng đầu Việt Nam – VinSpeed của tỷ phú Phạm Nhật Vượng và THACO của doanh nhân Trần Bá Dương – đang cùng bước vào cuộc cạnh tranh lịch sử: trở thành chủ đầu tư dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam trị giá lên tới hàng chục tỷ USD. Đây không chỉ là một “canh bạc lớn” về mặt kinh tế mà còn là thử thách về năng lực triển khai, tầm nhìn chiến lược và vai trò dẫn dắt phát triển hạ tầng quốc gia.
VinSpeed: Chủ động về vốn, toàn diện về chiến lược
Là doanh nghiệp đầu tiên gửi đề xuất chính thức lên Chính phủ, VinSpeed đã nhanh chóng tạo nên làn sóng chú ý với một phương án đầu tư đầy táo bạo. Theo đó, doanh nghiệp cam kết tự thu xếp 20% tổng vốn – tương đương hơn 12 tỷ USD – và đề xuất được Nhà nước cho vay ưu đãi phần còn lại với lãi suất 0% trong suốt 35 năm.
Điểm đặc biệt trong đề xuất của VinSpeed là việc không sử dụng vốn công, không thực hiện theo mô hình hợp tác công – tư (PPP) truyền thống, mà hoàn toàn do doanh nghiệp đứng mũi chịu sào. Điều này cho thấy tầm nhìn dài hạn và sự tự tin lớn vào năng lực tài chính, vận hành và quản lý dự án.
Không chỉ dừng ở tuyến đường sắt, VinSpeed còn đề xuất mô hình phát triển đô thị TOD (Transit-Oriented Development), gắn kết giao thông công cộng với quy hoạch đô thị. Việc xin chỉ định phát triển các dự án bất động sản quanh nhà ga giúp gia tăng chuỗi giá trị, tối ưu hóa hiệu quả đầu tư, đồng thời thúc đẩy sự phát triển đô thị dọc tuyến.
THACO: Kỳ vọng vào bảo lãnh Nhà nước và mô hình doanh nghiệp cổ phần
Trở thành người chơi thứ hai nhập cuộc, THACO đưa ra phương án tương tự về tỷ lệ góp vốn (20%) nhưng có sự khác biệt quan trọng: doanh nghiệp đề nghị Nhà nước bảo lãnh phần vay còn lại và hỗ trợ lãi suất trong vòng 30 năm. Về thời gian thực hiện, THACO chia dự án làm hai giai đoạn và đặt mục tiêu hoàn tất trong 7 năm – một khung thời gian tham vọng trong bối cảnh chưa có tiền lệ.
Bên cạnh đó, THACO cũng đề xuất được phân bổ quỹ đất phát triển đô thị theo mô hình TOD, thể hiện định hướng phát triển tương tự VinSpeed, tập trung vào khai thác hệ sinh thái tổng thể từ hạ tầng giao thông đến bất động sản, dịch vụ.
Góc nhìn chuyên gia: VinSpeed đang chiếm ưu thế
Trao đổi với chúng tôi, chuyên gia kinh tế – Tiến sĩ Nguyễn Minh Phong – nhận định rằng phương án của VinSpeed đang thể hiện sự chủ động rõ rệt và có nhiều điểm sáng về cả năng lực tài chính, kinh nghiệm triển khai lẫn cách tiếp cận tổng thể.
Ông Phong chỉ ra ba lợi thế lớn của VinSpeed:
“Thứ nhất, Vingroup từng thực hiện hàng loạt siêu dự án lớn, có tốc độ triển khai nhanh và đạt chuẩn quốc tế như VinFast, Vinhomes hay hệ thống giáo dục, y tế. Thứ hai, việc đề xuất tự thu xếp vốn và không phụ thuộc ngân sách cho thấy sự chủ động vượt trội. Thứ ba, uy tín của ông Phạm Nhật Vượng trên trường quốc tế là một bảo chứng quan trọng để thu hút vốn và hỗ trợ chính sách.”
Ngược lại, TS Phong bày tỏ một số băn khoăn với mô hình tổ chức của THACO khi chọn hình thức công ty cổ phần. Theo ông, mô hình này có thể dẫn đến phân tán trách nhiệm, thiếu tính điều hành tập trung và khó kiểm soát tiến độ trong các dự án quy mô lớn.
Dẫn lại bài học từ các dự án đường sắt trên cao trước đây, ông nhấn mạnh: sự thiếu đồng bộ, nhiều bên cùng tham gia nhưng không chịu trách nhiệm rõ ràng là nguyên nhân dẫn đến nhiều bất cập trong vận hành và bảo trì.
Đề xuất hệ tiêu chí “vàng” chọn nhà đầu tư
Từ thực tế chưa từng có tư nhân đảm nhận toàn bộ dự án đường sắt tốc độ cao tại Việt Nam, TS Nguyễn Minh Phong kiến nghị Chính phủ cần sớm xây dựng một bộ tiêu chí đánh giá toàn diện, minh bạch nhằm lựa chọn nhà đầu tư phù hợp nhất, tránh tình trạng lựa chọn cảm tính hay dựa vào quan hệ.
Ông đề xuất 5 tiêu chí then chốt:
- Là doanh nghiệp Việt Nam, nhằm phát triển năng lực nội địa và phù hợp với Nghị quyết 57 và 68.
- Tài chính vững mạnh, minh bạch, có khả năng huy động vốn hiệu quả.
- Kinh nghiệm thực tiễn, đặc biệt trong lĩnh vực hạ tầng quy mô lớn và vận hành giao thông công cộng.
- Uy tín trong nước và quốc tế, thể hiện qua dự án đã thực hiện và cam kết tiến độ.
- Tổ chức quản lý dự án rõ ràng, minh bạch về vai trò và trách nhiệm.
Theo ông, hệ tiêu chí này sẽ tạo nền tảng vững chắc để không chỉ lựa chọn đúng nhà đầu tư, mà còn thiết lập chuẩn mực cho những dự án tương tự trong tương lai.
Doanh nghiệp tư nhân nội địa: Có thể làm chủ đường sắt cao tốc?
TS Phong dẫn lại các ví dụ thành công từ quốc tế như Samsung tại Hàn Quốc hay các tập đoàn tư nhân lớn tại Trung Quốc và Mỹ, cho thấy mô hình doanh nghiệp nội địa làm chủ toàn bộ chuỗi giá trị hạ tầng không chỉ khả thi mà còn rất hiệu quả nếu được trao quyền rõ ràng, minh bạch.
“Không có thử nghiệm nào hoàn hảo ngay từ đầu. Nhưng nếu không mạnh dạn giao cho doanh nghiệp tư nhân gánh vác những siêu dự án, thì sẽ rất khó để hình thành những tập đoàn kinh tế thực sự lớn mạnh.”
Việc Chính phủ giao trọng trách này đúng cách không chỉ giúp tiết kiệm nguồn lực công mà còn tạo động lực tăng trưởng bền vững cho nền kinh tế trong nước.
