EU lo ngại các hạn chế xuất khẩu đất hiếm từ Trung Quốc gây đứt gãy nghiêm trọng chuỗi cung ứng sản xuất, đặc biệt trong ngành ô tô và điện tử dân dụng.
Liên minh châu Âu (EU) vừa lên tiếng yêu cầu Trung Quốc nới lỏng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm – nhóm nguyên liệu thiết yếu trong sản xuất công nghiệp – sau khi động thái siết chặt từ Bắc Kinh làm gián đoạn nghiêm trọng chuỗi cung ứng của châu Âu và Mỹ.
Phát biểu tại hội nghị của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) ở Paris, ông Maros Sefcovic – Ủy viên Thương mại EU – khẳng định việc thiếu hụt đất hiếm và nam châm vĩnh cửu đang khiến ngành ô tô châu Âu rơi vào tình trạng báo động. “Tôi đã nêu rõ mối lo ngại của châu Âu về ảnh hưởng tiêu cực đối với sản xuất công nghiệp,” ông cho biết.
Từ tháng 4, Trung Quốc – quốc gia nắm giữ 90% thị phần chế biến đất hiếm toàn cầu – đã áp dụng quy định yêu cầu xin cấp phép cho từng lô hàng xuất khẩu đất hiếm và nam châm, vốn là thành phần then chốt trong các thiết bị điện tử, ô tô, máy giặt, thậm chí cả vũ khí công nghệ cao như tiêm kích F-35.
Mặc dù đã đạt được một thỏa thuận đình chiến thương mại kéo dài 90 ngày với Mỹ, Bắc Kinh vẫn giữ nguyên các hạn chế xuất khẩu, gây căng thẳng thêm với Washington và đẩy EU vào thế khó trong đảm bảo nguyên liệu sản xuất.
Hiệp hội các nhà cung cấp ô tô châu Âu (CLEPA) cũng cảnh báo rằng, chuỗi cung ứng ngành ô tô đang đối mặt với nguy cơ tê liệt nếu không có giải pháp khẩn cấp từ phía Trung Quốc. Theo CLEPA, tính đến nay chỉ khoảng 25% đơn xin cấp phép xuất khẩu đất hiếm được Bắc Kinh phê duyệt, trong khi quy trình xét duyệt thiếu minh bạch và có yêu cầu tiết lộ thông tin nhạy cảm như sở hữu trí tuệ.
Volkswagen – hãng xe hàng đầu nước Đức – thừa nhận rằng chỉ nhận được số lượng rất hạn chế giấy phép từ Trung Quốc, gây ảnh hưởng đến tiến độ sản xuất. Số liệu hải quan Trung Quốc cho thấy lượng nam châm đất hiếm xuất khẩu sang Đức đã giảm một nửa chỉ trong tháng áp dụng lệnh siết.
EU đề xuất một cơ chế cấp phép xuất khẩu tập trung và định kỳ – ví dụ như nộp đơn chung theo năm – nhằm tránh tình trạng chậm trễ và rối loạn như hiện nay. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn chưa có động thái hồi đáp cụ thể, trong khi các bên đang so sánh và kiểm tra lại số liệu cấp phép.
Tình trạng tương tự cũng xảy ra ở Hoa Kỳ. Dù một số công ty Mỹ đã nhận được giấy phép xuất khẩu, tiến độ phê duyệt nhìn chung vẫn rất chậm, khiến Nhà Trắng cho rằng Bắc Kinh không tuân thủ cam kết đình chiến thương mại đã đạt được tại Geneva.
Một thương nhân tại Mỹ cho biết công ty ông vẫn đang chờ phê duyệt đơn hàng từ bảy tuần trước, trong khi các nhà cung cấp Trung Quốc yêu cầu cung cấp cả ảnh chụp cơ sở sản xuất – điều không thực tế với những đối tác có liên quan đến quốc phòng.
Hệ quả là nhiều khách hàng đang tìm mua lại đất hiếm từ kho dự trữ với giá cao gấp 4 đến 10 lần so với hai tháng trước. Thậm chí, các mặt hàng không thuộc danh mục kiểm soát cũng bị giữ lại tại hải quan hoặc từ chối vận chuyển do lo ngại giám sát chặt chẽ hơn.
Phản ứng trước những chỉ trích quốc tế, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết các biện pháp kiểm soát xuất khẩu “không phân biệt đối xử, phù hợp với thông lệ quốc tế và không nhằm vào quốc gia cụ thể nào”.
Tuy nhiên, trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ và căng thẳng địa chính trị gia tăng, giới quan sát cho rằng việc Trung Quốc siết chặt kiểm soát đất hiếm không chỉ đơn thuần là động thái kỹ thuật mà còn là công cụ chiến lược trong cuộc chơi ảnh hưởng toàn cầu, đặc biệt với Mỹ và các nền công nghiệp lớn như EU.