Nghiên cứu cho thấy nấm Aspergillus sẽ lan rộng do biến đổi khí hậu, có thể gây bệnh chết người và đe dọa cả an ninh lương thực toàn cầu.
Nấm Aspergillus lan rộng khi khí hậu nóng lên: mối đe dọa âm thầm nhưng chết người
Một nghiên cứu mới từ Đại học Manchester vừa đưa ra cảnh báo: biến đổi khí hậu đang tạo điều kiện thuận lợi để loại nấm gây bệnh chết người – Aspergillus – mở rộng phạm vi sinh sống, đặt ra nguy cơ lớn cho sức khỏe con người toàn cầu trong tương lai gần.
Aspergillus là một nhóm nấm phổ biến, tồn tại trong đất, phân trộn và vật chất thực vật phân hủy. Hầu hết con người đều hít phải bào tử nấm mỗi ngày, nhưng hệ miễn dịch khoẻ mạnh thường đủ sức tiêu diệt chúng. Tuy nhiên, với người mắc bệnh phổi mãn tính như hen suyễn, COPD, xơ nang, hoặc người suy giảm miễn dịch (ung thư, cấy ghép tạng, hậu COVID-19), Aspergillus có thể phát triển thành bệnh aspergillosis – một dạng nhiễm trùng nguy hiểm với tỷ lệ tử vong từ 20% đến 40%.
Bức tranh ảm đạm của một “kẻ thù vô hình”
Theo nhà nghiên cứu Norman van Rijn, mặc dù nấm ít được nhắc đến hơn so với vi khuẩn hay virus, nhưng mối đe dọa từ chúng lại không hề nhỏ. Ước tính, nhiễm nấm đang khiến khoảng 2,5 triệu người tử vong mỗi năm trên toàn thế giới, con số thực tế có thể cao hơn do thiếu dữ liệu và chẩn đoán.
Nghiên cứu mô phỏng cho thấy một số loài Aspergillus sẽ di chuyển tới các vùng khí hậu ôn đới hơn khi thế giới ấm lên, bao gồm Bắc Mỹ, châu Âu, Trung Quốc và Nga. Trong đó, Aspergillus flavus, ưa khí hậu nhiệt đới, có thể mở rộng phạm vi tới 16% nếu con người tiếp tục phát thải khí nhà kính ở mức cao. Loài nấm này không chỉ nguy hiểm cho sức khỏe mà còn gây nhiễm trùng cây trồng, ảnh hưởng đến an ninh lương thực – lý do khiến Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) liệt kê nó vào danh sách nấm nguy hiểm hàng đầu từ năm 2022.
Bên cạnh đó, Aspergillus fumigatus, một loài ưa khí hậu ôn hòa, được dự đoán sẽ lan về phía bắc, có thể tiếp cận tới Bắc Cực nếu nhiệt độ toàn cầu tiếp tục tăng. Tới năm 2100, khu vực chịu ảnh hưởng có thể mở rộng tới gần 9 triệu người tại châu Âu.
Kháng thuốc, khó chẩn đoán và đang bị xem nhẹ
Một trong những nguy cơ lớn là khả năng kháng thuốc của các chủng Aspergillus ngày càng cao, trong khi hiện chỉ có 4 loại thuốc chống nấm hiệu quả. Hơn nữa, aspergillosis rất khó chẩn đoán vì các triệu chứng như ho, sốt dễ bị nhầm với các bệnh hô hấp thông thường.
Bên cạnh khả năng xâm nhập sâu vào cơ thể, nấm Aspergillus còn có thể chịu nhiệt tốt hơn trong tương lai – một đặc điểm giúp chúng tồn tại lâu hơn trong cơ thể người. Các hiện tượng thời tiết cực đoan do biến đổi khí hậu, như hạn hán và lũ lụt, cũng góp phần phát tán bào tử nấm rộng hơn. Thực tế cho thấy đã từng có bùng phát nấm sau cơn lốc xoáy tại Missouri (Mỹ) năm 2011.
Lỗ hổng trong hệ thống y tế toàn cầu
Giáo sư Justin Remais tại UC Berkeley cho biết ông đang theo dõi hơn 20.000 ca aspergillosis trong khoảng thời gian 10 năm tại Mỹ, với tốc độ tăng 5% mỗi năm. Tuy nhiên, ông cho rằng vẫn còn thiếu dữ liệu nghiêm trọng về nguồn gốc và đối tượng dễ bị nhiễm bệnh.
Đồng tình với quan điểm này, giáo sư Elaine Bignell từ Đại học Exeter cảnh báo rằng thế giới chưa sẵn sàng để đối mặt với làn sóng bệnh do nấm gây ra. Bà nhấn mạnh, công chúng thường chỉ chú ý đến virus, vi khuẩn hay ký sinh trùng, trong khi nấm có khả năng gây tử vong cao không kém nhưng lại bị xem nhẹ.
“Bất kỳ ai trong chúng ta cũng có thể bị ảnh hưởng trong tương lai,” – bà Bignell nói, nhấn mạnh nhu cầu cấp bách phải tăng cường nghiên cứu và nhận thức cộng đồng về bệnh do nấm.
Biến đổi khí hậu và nấm: mối nguy mới của y học hiện đại
Không chỉ đe dọa sức khỏe cá nhân, sự mở rộng của Aspergillus còn tác động đến cả hệ sinh thái và sản xuất nông nghiệp. Khi một vùng đất trở nên không còn thích hợp cho nấm phát triển do quá nóng (như một số khu vực tại châu Phi), vai trò phân hủy sinh học và tái tạo đất của chúng cũng suy giảm, dẫn đến nhiều hệ lụy khác trong chuỗi sinh thái.
Trên thực tế, các nhà khoa học cho rằng thế giới cần đầu tư mạnh hơn vào các biện pháp theo dõi, nghiên cứu, chẩn đoán và điều trị bệnh do nấm – một thách thức y tế công cộng mới nổi đang bị đánh giá thấp trong bối cảnh khí hậu toàn cầu biến động mạnh mẽ.
