Nghiên cứu mới cho thấy đa số người tin vào nghiệp chướng thường tự nhận phần thưởng về mình nhưng xem khổ đau của người khác là hình phạt xứng đáng.
hình ảnh minh họa của CNN/Getty images
Một nghiên cứu mới từ Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ vừa tiết lộ một nghịch lý tâm lý thú vị: phần lớn những người tin vào nghiệp chướng có xu hướng cho rằng bản thân được “thưởng” khi làm điều tốt, trong khi tin rằng người khác đáng phải chịu “phạt” khi làm điều xấu.
Công bố trên tạp chí Tâm lý học Tôn giáo và Tâm linh ngày 1/5, nghiên cứu cho thấy khi được hỏi về trải nghiệm cá nhân liên quan đến nghiệp chướng, 59% người tham gia kể về những phần thưởng mà họ nhận được từ hành động thiện. Nhưng khi nhắc đến người khác, có tới 92% lại kể về những tai họa mà người khác – như kẻ bắt nạt, bạn lừa đảo hay đồng nghiệp tồi tệ – phải gánh chịu.
TS. Cindel White, tác giả chính của nghiên cứu, phó giáo sư Đại học York (Canada):
“Nghiệp chướng cho phép con người nhận công về mình khi có kết quả tốt, nhưng cũng dễ dàng biện minh cho đau khổ của người khác như một sự trừng phạt xứng đáng.”
Hiện tượng này được lý giải là một dạng thiên kiến quy kết – xu hướng tâm lý khiến con người đánh giá hành vi của bản thân theo hướng tích cực và đổ lỗi cho người khác khi xảy ra bất hạnh. Theo Patrick Heck, nhà tâm lý học tại Cục Bảo vệ Tài chính Người tiêu dùng Hoa Kỳ (bình luận cá nhân, không tham gia nghiên cứu), đây là cơ chế phổ biến nhằm duy trì lòng tự trọng và giảm bớt cảm giác bất định trong cuộc sống.
Một số người tham gia nghiên cứu còn chia sẻ thẳng thắn quan điểm của họ:
“Tôi biết một người luôn tàn nhẫn với người khác. Khi anh ta bị ung thư, tôi đã nghĩ: đó là nghiệp chướng.” – một phản hồi ẩn danh cho biết.
Nghiên cứu được thực hiện tại ba quốc gia – Mỹ, Singapore và Ấn Độ – nhằm phản ánh sự đa dạng văn hóa. Kết quả cho thấy trong khi người phương Tây thường có xu hướng tự đề cao, người tham gia từ Ấn Độ và Singapore thể hiện sự tự phê bình nhiều hơn, phù hợp với các nghiên cứu văn hóa trước đây. Tuy nhiên, ở tất cả các nhóm, đa phần đều tin rằng người khác dễ bị nghiệp “phạt” hơn chính mình được “thưởng”.
Yudit Jung, phó giáo sư tâm lý học tại Đại học Emory, nhận định:
“Thành kiến này có thể bắt nguồn từ nhu cầu cảm thấy an toàn và kiểm soát được thế giới. Nhưng nếu để mất kiểm soát, nó có thể củng cố định kiến xã hội – như phân biệt chủng tộc hay giai cấp – và làm giảm đi lòng trắc ẩn.”
Bà Jung, đồng thời là nhà phân tích tâm lý lâm sàng, nhấn mạnh rằng thay vì phán xét, con người nên được khuyến khích phát triển lòng trắc ẩn và chấp nhận tính hai mặt (tốt – xấu) trong bản chất con người.
Dù khái niệm nghiệp chướng xuất phát từ các hệ thống tín ngưỡng châu Á như Phật giáo và Ấn Độ giáo, nghiên cứu này chỉ ra rằng cách con người áp dụng niềm tin vào thực tế thường mang màu sắc cá nhân và chịu tác động của tâm lý xã hội hơn là giáo lý nguyên thủy.
Các nhà nghiên cứu hy vọng sẽ tiếp tục khám phá mối liên hệ giữa niềm tin nghiệp chướng với hành vi ra quyết định và chính sách công – nơi mà thành kiến cá nhân có thể vô tình tạo ra sự bất công xã hội nếu không được nhận diện và điều chỉnh đúng cách.