Nghiên cứu mới chỉ ra tế bào mỡ có thể “ghi nhớ” trạng thái béo phì, khiến việc duy trì cân nặng sau giảm béo trở nên khó khăn hơn do rối loạn chuyển hóa kéo dài.
Một nghiên cứu gần đây được đăng tải trên tạp chí Nature đã mang đến một góc nhìn mới về nguyên nhân khiến nhiều người dễ dàng tăng cân trở lại sau khi đã nỗ lực giảm cân. Theo các nhà khoa học Thụy Sĩ, thủ phạm có thể nằm ở tế bào mỡ, vốn có khả năng “ghi nhớ” trạng thái béo phì và tiếp tục tác động tiêu cực đến quá trình trao đổi chất, kể cả sau khi trọng lượng cơ thể đã được cải thiện.
Dựa trên quan sát ở chuột thí nghiệm, nhóm nghiên cứu đã phát hiện rằng sau khi được nuôi bằng chế độ ăn giàu chất béo, các con chuột tuy giảm cân nhưng vẫn duy trì các dấu hiệu bất thường về chuyển hóa. Cụ thể, chúng gặp khó khăn trong việc điều hòa đường huyết, xuất hiện tình trạng viêm và tích trữ mỡ không lành mạnh – tất cả đều là biểu hiện của quá trình chuyển hóa chưa phục hồi hoàn toàn.
“Những phát hiện này cho thấy sau khi giảm cân, tế bào mỡ không hoàn toàn trở về trạng thái ‘bình thường’ như trước khi béo phì,” chuyên gia dinh dưỡng Gretchen Zimmermann, Phó chủ tịch chiến lược lâm sàng tại Vida Health, nhận định. Cô không tham gia trực tiếp vào nghiên cứu.
Ngoài nghiên cứu trên động vật, nhóm khoa học gia cũng phân tích mô mỡ của người trước và sau khi phẫu thuật giảm béo (bariatric surgery), đồng thời so sánh với những người gầy không có tiền sử béo phì. Kết quả cho thấy, ở những người từng béo phì, các gene trong tế bào mỡ vẫn hoạt động bất thường và duy trì tình trạng viêm cùng rối loạn chuyển hóa ngay cả sau hai năm giảm cân.
Điều đáng chú ý là hiện tượng này không đơn thuần xuất phát từ một yếu tố sinh học duy nhất. Bà Zimmermann cảnh báo rằng tình trạng béo phì là kết quả của một chuỗi nguyên nhân đan xen – từ di truyền, môi trường sống, yếu tố tâm lý, đến thuốc men và điều kiện xã hội. Theo đó, việc kiểm soát cân nặng đòi hỏi một tiếp cận toàn diện, không thể chỉ dựa vào thuốc hay chế độ ăn nhất thời.
“Hãy tiếp tục vận động, ăn thực phẩm tươi và xây dựng cơ bắp,” Zimmermann nhấn mạnh. Những thói quen lành mạnh như luyện tập thể lực, bổ sung đủ protein và chất xơ, kết hợp với các vi chất từ thực vật có thể giúp giảm viêm, cải thiện chuyển hóa và bảo vệ sức khỏe dù cân nặng không thay đổi đáng kể.
Một khía cạnh khác cần được làm rõ thêm là vai trò của epigenetics – lĩnh vực nghiên cứu cách hành vi và môi trường sống ảnh hưởng đến hoạt động của gene. Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), đây có thể là yếu tố giải thích vì sao một số người dù ăn uống và tập luyện hợp lý nhưng vẫn gặp khó khăn trong việc duy trì vóc dáng lý tưởng.
Tuy nhiên, nghiên cứu này vẫn có giới hạn nhất định, do chỉ tập trung vào một loại tế bào là tế bào mỡ. Các nhà khoa học thừa nhận cần thêm dữ liệu để xác định liệu các loại tế bào khác trong cơ thể – chẳng hạn như gan, cơ hay não – có cũng “ghi nhớ” trạng thái béo phì như tế bào mỡ hay không.
Những kết quả này mở ra hướng nghiên cứu mới trong kiểm soát cân nặng bền vững, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì lối sống lành mạnh lâu dài thay vì chỉ chú trọng vào việc giảm cân cấp tốc.
